آشنایی با آیین سنتی دَم پختن در شهر تاریخی نراق

واژه دَم پُختن یک گویش نراقی است و به معنی پُخت سیب زمینی با کلوخ می باشد. البته گویش ها در این خصوص در شهرهای مختلف متفاوت است مانند کلوخ پز، کلوخ پزان، کلوخُک ، کلووخُک .

دَم پختن یک رسم منحصر به فرد و دیرینه ای است که در میان مردم کشور رواج دارد. این آیین را در گذشته کشاورزان در مزارع خود برای تغذیه و تفریح انجام می دادند و شامل همه مردم شهرها و روستاها می شد منتهی در شهرهایی که محصول عمده آنها تولید سیب زمینی بود این آیین سنتی از ارزش و اهمیت بیشتری برخوردار بود و کشاورزان قبل از برداشت محصول سیب زمینی خویش این آیین را گرامی می داشتند .

در شهر نراق کشاورزان بخصوص جوانان از قدیم به دَم پختن عادت داشته و هنوز هم این کار در بین جوانان امروزی شهر کم و بیش رایج است و بیشتر در مراسمات دورهمی به این کار اهتمام می ورزند.
این آیین طی چند دهه گذشته به فراموشی سپرده شده بود ولی مجددا آن را احیا کرده اند و جزء میراث فرهنگی ناملموس است به طوری که حتی نظر گردشگران را نیز به خود جلب کرده است .

هدف اصلی از انجام این سنت حالت دورهمی خانواده ها ، ا قوام و دوستان است و طی مدت زمانی که سیب زمینی ها در دل کلوخ پخته می شوند آنها با یکدیگر به گفتگو می نشینند. در قدیم نیاکان به علت نبود روغن و یا کمبود در مورد پخت سیب زمینی، به جای آب پَز کردن توی کلوخ می پختند.
سیب زمینی که به این صورت پخته می شد سیب زمینی کلوخی یا به گویش نراقی سیب زمینی دَمی می گفتند .

طرز تهیه :
زمینی صاف برای انجام این کار در نظر گرفته می شود ؛ سپس مقداری گلوخ از زمین های شخم خورده جمع آوری و در دایره ای حدود نیم متر می چینند . سپس دهانه ای با دو کلوخ بزرگ به صورت قوچ بند شبیه عدد ۸ یا یک تخته سنگ ایجاد می کنند که این دهانه برای روشن کردن آتش است .

کلوخها طوری چیده می شود که هر چه بالاتر می رود قطر دایره را کمتر می کند تا نهایتا در ارتفاع۶۰ تا۷۰ سانتی متری این کلوخ ها به هم رسیده و شکل یک گنبد پیدا می کند که بین کلوخ ها هم فضای کوچکی باز می ماند.
سپس از دهانه اصلی این گنبد که خلاف جهت باد بود هیزم ها را داخل گنبد مخروطی شکل چیده و آنها را آتش می زنند. آتش ایجاد شده شروع به گرم کردن سطح داخل کلوخ ها شده و با اضافه کردن دائمی هیزم آنقدر این کار ادامه پیدا می کند تا سطح داخلی کلوخ ها از شدت حرارت سرخ شوند .

لازم به ذکر است خِشت برای این کار مناسب نیست چرا که در آخر کار برای خرد شدن مشکل ایجاد می شود و حتما می بایست از کلوخ های طبیعی استفاده کرد .
بعد با یک بیل کوچک ذغال ها و چوب های نیم سوخته را از داخل این کوره خارج کرده وسیب زمینی ها را یکی یکی داخل آتش گذاشته و در پایان کلوخ ها را روی سیب زمینی ها می ریزند و با بیل یا تخته و یا آجر کلوخ ها را می کوبند تا سیب زمینی ها کاملا داخل کلوخ ها مدفون شود.

در زمانی که سیب زمینی ها در حال پختن هست مردم فرصتی برای گپ و گفت پیدا کرده و با یکدیگر پیرامون مسائل مختلف بحث می کنند.
بعد از گذشت حدود یک ساعت سیب زمینی ها پخته و آماده مصرف می شود . با یک تکه چوب خاک ها را کنار زده و سیب زمینی های برشته و پخته را از داخل خاک خارج نموده و سپس پوست آن را جدا کرده و با مواد طعم دهنده و نمک و فلفل مصرف می کنند. دَم خوشمزه و خوش طعم چون برای پخت آنها زحمت زیادی کشیده شده است .

در روش مشابه دیگر می توان میوه و سبزیجات همچون سیب درختی، به ، هویج ، لبو وتکه های مرغ را در فویل آلومینیمی پیچیده و جایگزین سیب زمینی نمود.
این سنت در شهریور ماه سال ۱۳۹۴در شهرستان اقلید استان فارس در میراث فرهنگی ناملموس با شماره ۱۳۱۴ به ثبت رسیده است.

سایت سلحشوران شهر نراق از نویسنده ارزشمند جناب آقای مرتضی علی آقایی فرزند علی اکبر از بابت تهیه پست آشنایی با آیین سنتی دَم پختن در نراق که برای اولین بار نگارش می گردد قدردانی می نماید .