آشنایی با آداب و رسوم عید نوروز در شهر تاریخی نراق

زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی
از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی
به گلزار آی کز بلبل غزل گفتن بیاموزی

عید نوروز برابر اول فروردین ماه (تقویم شمسی )جشن آغاز سال و یکی از کهن ترین جشن های به جا مانده از دوران باستان است که قدمتی بیش از 3000 سال دارد و مردم مناطق مختلف ایران و سایر کشور های جهان عید نوروز را جشن می گیرند.

عید نوروز در شهر نراق آمیزه ای از چند جشن متفاوت است که شروع آن از چهارشنبه آخر سال یا چهارشنبه سوری و پایان آن پس از بر گزاری مراسم سیزده به در می باشد.
جشن چهار شنبه سوری را به اصطلاح پیشواز عید نوروز می گویند که متعاقب آن سایر آداب و رسوم سال جدید هم آغاز می شود که در ادامه به برخی ازآنها اشاره ای کوتاه می گردد:

1-زیارت اهل قبور

یکی از چیزهایی را که اسلام به نوروز تزریق کرده صله قبور است و اینکه مردم از اموات و در گذشتگان یاد می کنند از سنت ادیان الهی است و مختص اسلام نیست.زیارت اهل قبور سنت بسیار شایسته وبایسته است.

اولین سنت مردم نراق بعد از چهارشنبه سوری و روز پنجشنبه آخر سال و شب جمعه زیارت اهل قبور است.مردم نراق در این روز به زیارت قبور اموات می روند و با قرائت فاتحه و زیارت اهل قبور و پخش انواع میوه و شیرینی ،در کنار اموات این شب را گرامی می دارند. این سنت از قدیم مرسوم بوده و هر سال با ابهت بیشتر و بهتری بر گزار می شود .

2-نظافت شخصی و لباس تمیز
نظافت شخصی و خرید لباس نو در آغاز سال یکی دیگر از سنت های نوروزی است. در آغاز سال نو همه باید تمیز بوده و لباس تازه پوشیده باشند. در قدیم لباس های محلی برای مردان اکثرا قبا و تومون و پیراهن بدون یقه یا یقه گرد و پاپوش آنها هم گیوه و کلاه نمدی ،مخملی و یا نخی بود و زنان هم پیراهن بلند با چارقد سفید و گالش می پوشیدند. برای دختران و پسران همه از لباس های مد آن روز استفاده می شد.

پاکیزگی و پوشیدن لباس نو در هنگام ورود به سال جدید آدابی است که مردم نراق مقید به انجام آن بودند و اعتقاد داشتند که سال نو را باید با بدن پاک و لباس تازه آغاز کرد زیرا پوشیدن لباس تمیز و تغییر ظواهر زندگی نشاط خاصی را به زندگی می بخشید.

3-خانه تکانی
خانه تکانی قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی ایجاد و خانه را برای پذیرایی مهمان آماده می کند.به همین علت مردم نراق قبل از فرا رسیدن سال جدید شروع به تمیز کردن خانه و گردگیری وسایل می نمودند.

در آیین خانه تکانی تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گرد گیری،شستشو و تمیز می شد.

4-حنابندان
حنابندان یکی از رسومات بسیار قدیمی مردم نراق است .این کار مخصوص زنان سالخورده و مسن بود که قبل از سال نو موهای سر خود و انگشتان دست و پای خود را با حنا رنگ می کردند و گاهی مردها هم به کف پاهای خود حنا می بستند . حنابندان هنوز هم بین زن های قدیمی نراق رایج است .

5-سفره هفت سین
بزرگترین نماد آیین نوروز سفره نوروز یا سفره هفت سین بود.این سفره شامل دو نوع مواد بود که یک نوع آن جنبه نمادین ،زیبایی و سمبلیک داشت مانند:سیر ،سنجد،سمنو،سماق،سرکه،سکه و سبزی و همچنین تخم مرغ رنگ کرده که آن را با پوست پیاز رنگ می کردند. نوع دیگر آن خوراکی بود مانند آجیل سنتی خشک مانند : تخمه،گردو،بادام و...که در هر خانه ای پیدا می شد.

زنان خانواده دانه های خشک را با آتش بو می دادند وبا نمک شور می کردند و سر سفره می گذاشتند. شیرینی سفره هم جوزغند و شیرینی های سنتی روز بود که خانواده‌ها خود اقدام به ساخت و پخت آن می کردند.سبزه یا سبزی عید نوروز را هم چند روز مانده به عید در سینی های مسی یا روحی می کاشتند.این سبزی شامل گندم ،عدس،ماشک(قره ماش)بود.همچنین برای کاشت سبزه از کوزه های گلی هم استفاده می شد که آن را با کاشتن تره تیزک تزیین می کردند.

6-جمع شدن افراد خانواده دور هم
قبل از تحویل سال نو همه افراد خانواده دور سفره ی هفت سین می نشستند. قرآن ،شمع و آیینه را هم سر سفره می گذاشتند.مادر خانواده اسپند دود می کرد برای دوری از چشم زخم حسود،بچه ها شمع روشن می کردند که نشانه روشنایی خانه و زندگی بود تا در سال نو خانه آنها به شمع وجود پدران و مادران نورانی گردد.

پدر مشغول خواندن قرآن می شد تا در سال جدید دل ها را به سوی خداوند بزرگ سوق دهد.بوسیدن قرآن و قرائت آن در ساعت تحویل سال از جمله آداب سال نو در شهر تاریخی نراق است .

7-دعای تحویل سال
دعای تحویل سال یکی دیگر از آداب عید نوروز بود که توسط پدر خانواده قرائت می گردید:یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر الیل والنهار،یا محول الحول والاحوال،حول حالنا الی احسن الحال؛یعنی :ای تغییر دهنده ی دلهاودیده ها؛ای مدبر شب و روز؛ای گرداننده ی سال و حالت ها؛بر گردان حال ما را به نیکو ترین حال .

8-تحویل سال نو در کنار مزار شهدا
بعد از انقلاب اسلامی ،برگزاری مراسم سال نو در کنار مزار شهدا یک سنت شده است.در همه شهرهای ایران و همچنین در شهر نراق خانواده معظم شهدا تحویل سال را با گستردن سفره هفت سین و محتویات داخل آن در کنار مزار شهیدشان بر گزار می کنند.مردم غیور،جوانان و همرزمان شهدا در انجام هر چه بهتر بر گزار شدن این مراسم با خانواده معظم شهدا همکاری می کنند و به آن جلوه ی ویژه ای می بخشند.

تشرف و حضور در اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه مانند بارگاه نورانی بی بی زبیده خاتون "س"و سایر بقعات نراق از دیگر مراسم هایی است که در هنگام تحویل سال نو مردم نراق به آن اهتمام می ورزند.همچنین در این روز با حضور در وادی السلام شهر نراق همچون پنجشنبه آخر سال یاد اموات و در گذشتگان را گرامی می دارند.

9-دید و بازدید
با تحویل سال نو در نراق دید و بازدید شروع می شود.فرزندان خانواده روی پدر و مادر را می بوسند و به آنها تبریک می گویند. پدران و مادران نیز بر چهره های فرزندان بوسه می زنند و ضمن تبریک عید از خداوند متعال برای آنها آرزوی سلامتی و خوشبختی می نمایند و به آنها عیدی می دهند. پول های قدیم بیشتر سکه های دو و پنج ریالی و اسکناس های 10،20 و50 ریالی بود که پدران بسته به استطاعت مالی به فرزندان خود عیدی می دادند.

سپس دید و باز دید از بزرگان خانواده مخصوصا پدر بزرگ و مادر بزرگ ها شروع می شد و آنها هم به نوه های خویش عیدی می دادند. در برخی خانواده ها به جای پول یک بشقاب گندم شاهدانه و آجیل و یک عدد تخم مرغ رنگ کرده به بچه ها می دادند. به طور کلی دید و بازدید خانواده ها تا آخرین ساعت روز دوازدهم فرودین ادامه داشت و بعد از آن پایان می یافت.

10-سیزده بدر
سیزده بدر یا طبیعت گردی روز آشتی با طبیعت است و در این روز که قبل از طلوع آفتاب روز سیزدهم نوروز آغاز می شد مردم نراق از خانه خارج شده و به دامن طبیعت مانند کوه و دشت و صحرا پناه می بردند و ماندن در خانه را در این روز نحس و بد یمن می دانستند .

در این روز باقیمانده آجیل های دید و بازدید ایام نوروز را با سبزه مخصوص عید از خانه خارج می کردند و در کنار چشمه ها و جاهای سرسبز دور هم جمع می شدند و با خوشی و خوبی سپری می کردند.
در شهر نراق در قدیم این تجمع بیشتر سر قنات آصف آباد و جاهای دیگر انجام می شد. غذای روز سیزده بدر معمولا آش،پلو،کوکو سبزی و ... بود و معمولا سبزی های تازه روز مانند سولمه،ونک(غار یاقی )که تازه سبز شده بود می کندند و می پختند و با ماست یا آش می خوردند.

در این روز کاهو و سرکه را هم با خود می بردند و با سبزی های تازه دیگری مانند ایشلنگ"شنگه"،شبدر و گاهی یونجه تازه را با سرکه تناول می نمودند. بعد از صرف نهار مردها به دنبال بازی و سر گرمی مانند:تیله بازی ،توپ بازی ،چوچو خطی و آواز خواندن محلی می رفتند و دختر ها مخصوصا دختر های دم بخت به داخل سبزه ها می رفتند و سبز ها را گره می زدند و جمله "زردی من از تو ،سبزی تو از من"را می خواندند. این کار را برای گشایش بخت خود می دانستند.

در پایان سبزه هایی را که برای عید کاشته بودند به داخل آب روان می انداختند یا سر کوچه یا در طبیعت پراکنده می کردند.بدین صورت سیزده بدر و به طور کلی مراسم بر گزاری عید نوروز و آداب و رسوم آن به پاپان می رسید و همه به خانه های خود باز می گشتند.

بدین شایستگی جشنی بدین بایستگی روزی
تورا در زندگی هر روز عیدی باد و نو روزی
در این فرخنده فروردین و خرم جشن نوروزی
نصیب حضرتعالی سعادت باد و پیروزی

مجمع عمومی سازمان ملل در تاریخ چهارم اسفند 1388 با تصویب قطع نامه ای روز 21 مارس برابر با اول فروردین را در چارچوب ماده 49 تحت عنوان"( فرهنگ صلح"به عنوان روز جهانی نوروز با ریشه ایرانی با قدمتی بیش از 3000 سال به تصویب رسانده و در تقویم خود جا داد. طی این اقدام که برای نخستین بار در تاریخ این سازمان صورت گرفت نوروز به عنوان یک مناسبت بین المللی به رسمیت شناخته شد.وامروزه بیش از 300 میلیون نفردر جهان آن را جشن می گیرند.

پیش ازآن در تاریخ 8 مهر1388 خورشیدی،نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد به عنوان "میراث غیر ملموس جهانی"به ثبت رسیده بود.د
7 فروردین 1389 نخستین دوره جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به عنوان "دبیر خانه نوروز"شناخته شد.

منابع مورد استفاده :

- ویکی پدیا،دانشنامه آزاد
- سایت سلحشوران شهر نراق
- بیتوته
-اطلاعات شخصی در مورد آداب و رسوم نراق

سایت سلحشوران شهر نراق از نویسنده با تعهد جناب آقای مرتضی علی آقایی فرزند علی اکبر اهل شهر نراق از بابت تهیه این پست قدردانی می نماید .