آشنایی با لباس سنتی در شهر تاریخی نراق

لباس سنتی یا محلی به لباسی گویند که افراد بومی یک منطقه می پوشند. این لباس ها برگرفته از آداب و رسوم هر منطقه و با توجه به منابع موجود در آن منطقه است. لباس محلی از قرن ها پیش نمادی از فرهنگ وهنر هر منطقه بوده و احیای آن می تواند یاد فرهنگ نیاکان وگذشتگان را زنده نگه دارد .

لباس های محلی نراق در قدیم از پارچه های قَدَک دوخته می شد که زنان سختکوش نراق آن را می بافتند و سپس به لباس تبدیل می کردند . در آن زمان چیزی به نام پارچه وجود نداشت و شغل قدک بافی از مهمترین و منحصر به فردترین صنایع دستی کهن شهر نراق در شهرهای منطقه بود و تمام مراحل ساخت و تولید و مواد اولیه آن در شهر نراق توسط بانوان هنرمند و به دست توانای آنان تامین می شد.

تبدیل پنبه به نخ ، دوندون(دواندن)نخ، رنگ آمیزی، به دارکشیدن، بافتن و در نهایت تولید پارچه و متعاقب آن تبدیل پارچه به لباس همه کار زنان شهر تاریخی نراق بود. به همین علت است که آثار و بقایای این پارچه بعد از سالیان سال هنوز در خانه های مادر بزرگ ها و سایر قدک دوستان دیده می شود.سفره قدکی، چادرشب قدکی که هنوز بر دوش پایه کشان نخل ها جلوه نمایی می کند ، چادر شب روی کرسی، روکش های لحاف و غیره همه از محصولات قدک هستند .

در ادامه به شرح برخی از لباس های سنتی و محلی کهن شهر نراق اشاره می شود :

الف: سرپوش مردان
سَرپوش مردان نراق معمولا کلاه نمدی، کلاه پشمی، کلاه گوشی، مخملی ،کلاه(نقاب)آفتابگردان و... بود. کلاه نمدی که از جنس نمد بود و لبه نداشت.
کلاه گوشی از جنس پشم بود و طوری بافته می شد که تمام سر و صورت تا گردن را می پوشاند و فقط در قسمت چشم ها باز بود. این کلاه بیشتر مختص شبانان(چوپان ها) بود.

کلاه آفتابگردان نام کلاه نبود بلکه شامل یک نقاب چرمی بود که در جلو پیشانی قرار می گرفت و مانع رسیدن نور آفتاب به چشم ها و صورت می شد این نقاب به وسیله دو بند به پشت سر بسته می شد.

در زمان قدیم که هنوز کلاه حصیری و کلاه جلودار رایج نشده بود دروگرها ، شبانان و کشاورزان نراق از این نقاب یا آفتابگیر یا آفتابگردان استفاده می کردند. متولدین دهه سی به بالا حتما این نقاب را دیده اند،استفاده هم کرده اند و به یاد هم دارند.البته سرپوش های دیگری هم نظیر کلاه شاپو و... در نراق هم وجود داشت که مخصوص خان ها و رجال نراق بود .

ب- تن پوش مردان
۱-قبا: در قدیم اکثرمردم نراق خصوصا کشاورزان و دامداران از قبا استفاده می کردند که از جنس قدک و کرباس بود .قبا لباس آستین دار و بلند که تا زیر زانو می رسید . جلو آن باز و دکمه دار بود و شال پشمی هم روی آن به کمر بسته می شد تا کمر را در فصل سرما گرم نگه دارد. در زمانی که هوا گرم بود به جای شال از کمربند نسبتا پهن استفاده می کردند .

۲-پیراهن: پیراهن مردان هم معمولا از قدک بافته می شد که بدون یقه و دارای سه دکمه بود و آستین های آن هم ساده و فاقد دکمه بود وبلندی آن تا بالای زانو می رسید و دارای رنگ سفید بود.

  

۳-جِلیقه : جلیقه(جریقده) هم از لباس سنتی مردان در قدیم بود که آن را روی پیراهن می پوشیدند. این لباس در قسمت جلو باز و دارای چهار دکمه بود و پشت آن را با پارچه آستری می دوختند و رنگ آن هم مشکی بود. از جیب آن هم برای نگهداری ساعت جیبی که دارای بند زنجیری بود استفاده می شد.

۴-تُنبان: تنبان(تُمّان) هم تن پوش گشاد و راحت مانند پیژامه (زیر شلوار) بود و جنس آن از کرباس و رنگ آن مشکی بود ودارای پاچه های نسبتا گشاد بود و کمر آن دارای یک بند سفید مخصوص بود که به آن بندِ تُنبان می گفتند. این بند با نخ چله بافته می شد .

۵-پوستین : پوستین (کُلَجِه) را از پوست گوسفند که پشم آن چیده نشده بود درست می کردند و از قدیمی ترین لباس های محلی بود. پوست لایه خارجی آن به رنگ زرد بود و در برابر آب باران نفوذ ناپذیر و به عنوان لباس زمستانی مخصوصا برای چوپان ها استفاده می شد و آن را روی قبا وکُت می پوشیدند. پوستین آستین نداشت و جلو آن هم باز و بدون دکمه بود. پوستین را هم با توجه به اندازه پوست گوسفند(میش یا بره) در سایزهای مختلف تولید می گردند. پوستین های نراق عمدتا کوتاه و نیم تنه بود.

۶-بالا پوش نمدی
بالا پوش که به آن نمد می گفتند لباس مخصوص شبانان و گله داران بود.چوپانان آن را در هوای سرد و بارانی می پوشیدند.جنس آن از نمد ضخیم و گرم بود و آب باران به داخل آن نفوذ نمی کرد.بلند،آستین دار و بدون آستین بود وشبانان آن را به دوش می انداختند. جلو آن کاملا باز و بدون دکمه بود.

پ: پاپوش مردان
۱-گیوه : گیوه از پاپوش مردان نراق در قدیم بود که تخت آن از لاستیک عاج دار و رویه آن از نخ پنبه بود که زن های نراق آن را می بافتند و به گیوه دوز(پینه دوز )می دادند تا آن را بدوزد. جنس گیوه طوری بود که در تابستان رطوبت و خنکی را حفظ و در زمستان هم گرما را حفظ می کرد.

پینه دوز های نراق دو نوع گیوه می دوختند. یکی گیوه ملکی که نوک آن زاویه ای شکل بود و دیگری گیوه کار (معمولی) که در قسمت جلو گرد بود. این گیوه ،مورد استفاده کشاورزان و شبانان بود.به طور کلی گیوه یک پاپوش سبک، بادوام و مناسب برای مردان روستایی بود. در موقع پاره شدن قابل تعمیر بود و گیوه دوزها به آن وصله چرمی می دوختند ودر موقعی که خیلی هم کهنه می شد باز کاربرد داشت.

۲-گیوه کُلُه : گیوه با توجه به ارزش و اهمیتی که داشت و قابل تعمیر و ترمیم هم بود،حتی بعد از مستعمل شدن هم برای مصارف دیگر استفاده می شد . اگر در زمان قدیم به باغی و یا بَرَه گاه گوسفندان می رفتید گیوه های کهنه و مستعمل در اطراف آنجا مشاهده می کردید. به این گیوه ها (گیوه کُلَه)می گفتند که کشاورزان هنگام بیل داری یک لنگه آن را به پا می کردند و زمین را بیل می زدند. یا دم بَرَه گاه ها در موقع شیر دوشی گوسفندان آنها را می پوشیدند وبدین صورت نهایت استفاده را از گیوه می کردند .

۳-کفش لاستیکی: از پاپوش های دیگر مردان کفش های لاستیکی مشکی بود که به علت سبک بودن وهمچنین قیمت ارزان از آن استفاده می کردند .

۴-جوراب پشمی : در قدیم مردها پشم گوسفند را با پیلو می ریسیدند و با نخ حاصله و با میل های مخصوص جوراب و اَلجَک پشمی می بافتند. جوراب های پشمی دو نوع بودند یکی ساقه کوتاه یا جوراب معمولی و دیگری ساقه بلند که تا زیر زانو می رسید. از این جوراب های ساقه بلند رامعمولا شبانان وگله داران در هنگام برف می پوشیدند به طوری که روی پاچه تنبان را می پوشاند و با بند مخصوص محکم بسته می شد. برای گرم نگهداشتن دست ها هم در فصل سرما از اَلجَک های پشمی پنج انگشت و دو انگشت استفاده می کردند.

۵- ساق بند پشمی: ساق بند که به آن مُچ پیچ هم می گفتند از نخ پشم بافته می شد و مچ پا تا بالای ساق پا را می پوشاند. در زمستان محافظ و گرم نگهدارنده پاها و در گرما حفاظی برای پاها در مقابل نیش حشرات و جانورهای صحرایی مانند مار و عقرب و... بود .

ت: لباس سنتی زنان شهر نراق

۱-سرپوش: درقدیم سرپوش زنان چارقد و روسری بود که جنس آن از کرباس یا متقال به رنگ سفید و چهار گوش بزرگ بود که به صورت سه گوش سر می کردند و با سنجاقی به زیر گلو می بستند. گاهی هم چارقد را روی کلاه یا عرقچین که از جنس پارچه های رنگی بود می پوشیدند و بعضی زنان میانسال هم یک سری مهره های کبود و آبی مختلف به عنوان گلوبند جهت قشنگی به سنجاق زیر گلو آویزان می کردند.

برای رفع چشم زخم(نظر) هم گاهی این مهره ها را به لباس بچه می دوختند و یا آویزان می کردند. این کار هنوز هم در بین مادربزرگ ها و خصوصا بچه های کوچک امروزی به وضوح مشاهده می شود وهنوز این رسم قدیمی مادر بزرگ ها فراموش نشده بلکه احیا هم گردیده است.

ث: تن پوش
۱-چادر: چادر زنان نراق تا قبل از پیدایش پارچه های چادری از جنس قدک بود.از چادرشبِ چهار گوش قدک هم زنان نراق برای بستن دور کمر استفاده می کردند چون هم ضخیم بود و هم کمر را گرم نگه می داشت.

۲-پیراهن : پیراهن زنان که به آن پاچین می گفتند از پارچه های نازک و نخی به رنگ های مختلف به صورت بلند دوخته می شد که تا زیر زانو می رسید .این پیراهن آستین بلند، یقه دار دارای سه دگمه در جلو و چین های پیراهن در قسمت کمر(کمرچین)بود . شلوار زنان (نظامی) هم به رنگ مشکی و ساده بود.

لباس دختران و زنان جوان هم بلوز و شلوار با رنگ های مختلف با شلیته بود. شلیته دامن کوتاه و پر چین بود که نوع بلند آن هم وجود داشت. کوتاه آن را معمولان دختران کوچک با جوراب شلواری یا شلوار کوچک مخصوص و بزرگِ آن را زنان و دختران روی شلوار و پیراهن جلوباز دکمه دار می پوشیدند.

البته شلیته لباس سنتی نراق نبود ولی چون بچه های کوچک به پوشیدن آن عادت کرده بودند و نام این واژه هم در نراق هم رایج شده بود ،به عنوان لباس سنتی استفاده می کردند.

۳ٓ-روبند(روبنده): برخی از زنان برای پوشاندن صورت خود از روبند استفاده می کردند. این روبند از پارچه های سفید و مشکی یا رنگ های دیگر تهیه می شد و محل چشم ها را به طور سنتی توری دوزی می کردند و به وسیله بند به پشت سربسته می شد و قد آن هم تا زیر سینه می رسید.

ج- پاپوش
پاپوش زنان هم دم پایی پلاستیکی جلوبسته ، گالش پلاستیکی و اُرسی بود. اُرسی نوعی پاپوش بود که از چرم خالص تهیه می شد. البته ارسی را بیشتر دختران ، زنان جوان و نوعروسان می پوشیدند. گالش هم که از جنس لاستیک و رنگ مشکی و دارای آستر قرمز رنک بود، به علت سبکی و ارزانی جنبه عمومی داشت.

سایت سلحشوران شهر نراق از محقق ؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ نراق جناب آقای مرتضی علی آقایی اهل شهر نراق از بابت تهیه این نوشته سپاسگزاری می نماید .