خلاصه زندگینامه احسان الله نراقی به مناسبت فوت او

احسان الله نراقی فرزند حسن و نوه علامه ملا احمد نراقی و نتیجه ملا هادی نراقی (از علما و بزرگان دینی معروف به فاضلین نراقیین) 22/6/1305 در شهرستان کاشان و در 45 کیلومتری شهر نراق تولد یافت.

مادر احسان الله نراقی به نام رخشنده گوهر مشیری فرزند میر سعید خان مشیرالسلطان متولد 1278 می باشد که پیوند خانوادگی اش با آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی فرزند سید مصطفی موجب شد پیوندهایی با مذهب داشته باشد .

رخشنده گوهر مشیری که به اسامی قمرالسادات و منیر اعظم نیز مشهور می باشد در سال 1296 با شیخ حسن نراقی فرزند میرزا محمد حسین ( تولد 1273- فوت 1368 ) بن حاج ملاّ محمّدعلی بن ملاّ مهدی آقا بزرگ ازدواج و اولین فرزندشان ناهید نراقی سال 1302 به دنیا آمد و زمستان 1357 طی سانحه رانندگی در شمال ایران کشته شد . دختر دیگرشان فروهر نراقی در سال 1307 در تهران متولد شد و بعد همسر مهندس کاظم بهبهانی گردید .  بهبهانی مدتی ریاست سازمان کشتیرانی را  عهده دار بود و مدتی نیز در زمینه فرش ایران دارای مسئولیت بود و سالها قبل در سوئیس فوت نمود . دختر دیگرشان ... نراقی همسر دکتر مرتضی فقیه بوده است .مرتضی فقیه  وابستگی  به حزب توده داشت و مدتی ریاست بهداری کاشان را عهده دار بود و همزمان نیز چند ساعت در هفته تدریس می نمود . فقیه حدود سال 1354 در گذشت .

رخشنده گوهر مشیری فارغ التحصیل دبستان«ناموس»بود و مدت چهار سال نیز در مدرسه آمریکایی در تهران تحصیل کرد . به گفتهء رخشنده گوهر :«در زمان تحصیل خود در مدرسه آمریکایی،اقوام و فامیل،من را تکفیر می‌کردند که دختر مشیر السلطان‌ مشیری به مدرسه آمریکایی می‌رود و می‌خواهد لامذهب شود» تاریخ 17/03/1314 به دستور رضا شاه زنان کشف حجاب کردند و رخشنده گوهر مشیری به همراه معلمین و استادان و دختران دانش آموز کاشان مثل سایر مدارس کشور این روز را جشن گرفتند و مشارالیها سخنرانی نمود .

احسان الله نراقی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در کاشان به اتمام رسانید و در سال 1326 برای ادامه تحصیل به سوئیس عزیمت کرد. او در دانشگاه ژنو در رشته علوم اجتماعی به تحصیل پرداخت. پس از آن دکترای جامعه شناسی را در دانشگاه سوربن فرانسه اخذ کرد. در مدت تحصیل و اقامت در سوئیس به فعالیت های کمونیستی شهرت یافت.

نراقی در سال 1328 در فستیوال جوانان کمونیست در بوداپست شرکت کرد و در سال 1320 نیز ریاست هیئت ایرانی شرکت‌کننده در برلین شرقی را به عهده داشت. او پس از فراغت از تحصیل،‌ به عنوان کارشناس خاورمیانه و ایران در یونسکو مشغول کار شد و ضمن اعلام انزجار از نظرات و عقاید توده ای و کمونیستی خود، اعلام کرد که ترویج مرام کمونیستی در ایران ممکن نیست و بهترین حکومت در ایران مشروطه سلطنتی است.

نراقی پس از مراجعت و اقامت در کشور به تناوب در اداره آمار عمومی، شورای عالی فرهنگی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، دانشسرای عالی، ‌شورای عالی اقتصاد،‌ کمیته عالی انقلاب اداری اشتغال داشت و نیز عضو انجمن بین المللی جامعه شناسی و انجمن بین‌المللی مطالعات علمی در ایران بود و همچنین در سال 1344 در ساواک به تدریس اشتغال داشت. او همچنین در داخل کشور با اعضای حزب ملت ایران و در خارج با عناصر جبهه ملی سوم در ارتباط بود.

ساواک در سال 1352 در مورد وی چنین نوشته است: نامبرده فردی است شهرت‌طلب که دارای زیربنای فکری متمایل به چپ بوده و احتمالا از طرف یکی از کشورهای غربی تقویت و مورد استفاده واقع می شود و تلاش دارد برای به دست آوردن مشاغل بهتر در آینده خود را به مقامات موثر کشور نزدیک کند. این گزارش در ادامه می افزاید که تمجید از نامبرده زیانی نخواهد داشت و می‌تواند بلندگوی تبلیغاتی موافق باشد.

بیشترین شهرت احسان نراقی به واسطه هشت نوبت دیدارهای خصوصی‌اش با «محمد‌رضا پهلوی» در واپسین سال حکومتش در سال 1357 بود . همچنین وساطت وی میان دولت امیر عباس هویدا نخست وزیر و روشنفکران بر این شهرت افزود.

 

ازدواج و فرزندان

 

احسان الله نراقی در سال ۱۳۳۸ با آنژل عرب شیبانی پیمان زناشویی بست.آنژل فرزند اسد الله خان عرب‌ شیبانی در چهارم تیرماه ۱۳۱۵ در شیراز متولد شد.خانواده عرب شیبانی از خانواده‌های شناخته شده شیراز به شمار می‌آیند. پدربزرگ آنژل،امیر سلیم خان عرب،عمده‌ مالک و رئیس ایل خمسه،دارای هفت فرزند بود. ثمره ازدواج‌ احسان نراقی و آنژل عرب شیبانی سه فرزند پسر به اسامی بهمن نراقی متولد ۱۳۳۹ - بهرام‌ نراقی متولد 1345 و امین نراقی متولد ۱۳۵۶می باشد .

 

تحصیلات

نراقی تحصیلات مقدماتی را تا کلاس یازدهم در مدرسه پهلوی کاشان و به گفته خودش تحت تربیتی متمایل به غرب گذراند . سال دوازدهم را نیز در دارالفنون تهران به پایان رساند. ابتدا دوسال در دانشگاه تهران به تحصیل حقوق پرداخت و سپس به توصیه پدرش حسن نراقی در سال 1326 برای ادامه تحصیل راهی سوئیس شد . او لیسانس جامعه شناسی را از دانشگاه ژنو دریافت نمود و پس از دوسال اقامت در تهران، موفق به اخذ بورس تحصیلی در مقطع دکترا از دانشگاه سوربن فرانسه گردید.

 

فعالیت‌ها

نراقی در دوران دانشجویی، ابتدا مدتی هوادار حزب منحله توده بود و تمایلات چپی داشت. در سوئیس نیز فعالیتهای کوچکی به نفع کمونیست‌ها انجام می‌داد. ولی با مشاهده سختگیری حزب کمونیست بر یکی از دوستانش، به تدریج از حزب و سپس از تفکرات چپی دلزده شد.

             احسان نراقی، ایستاده از چپ

در جریان ملی شدن صنعت نفت روابط خود را با آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی (که از اقوام وی بود) گسترش داد و به نوعی عامل دولت دکتر محمد مصدق در سوئیس گردید. با گزارش‌های او سفیر ایران در سوئیس تعویض شد.

احسان نراقی (نفر اول در سمت راست) در کنار آیت‌الله کاشانی

بازگشت او به کشور در سال ۱۳۳۱ در اوج اقتدار ملیون، وی را به رابط غیر رسمی میان مصدق و کاشانی و گاهی مترجم کاشانی در برخورد با خبرنگاران تبدیل کرد. نراقی با ورود به حلقه قدرت توانست از طریق دکتر غلامحسین صدیقی در دانشگاه تهران مشغول به کار گردد و همزمان با کمک او و دکتر علی‌اکبر سیاسی موفق شد موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی را بنیانگذاری نموده و مدت ۱۲ سال مدیریت آن را بر عهده داشته باشد. این موسسه علاوه بر انتشار کتاب های متعدد بخصوص در زمینه علوم اجتماعی، در تهیه و تدوین طرح جامع کلان شهرهایی همچون تهران و شیراز نقش داشت .او که از منسوبان فرح پهلوی بود و با وی روابط خانوادگی داشت، سالها به عنوان مشاور فرح دیبا فعالیت می‌نمود. حمایت حکومت پهلوی از او در آن مقطع برای مقابله با افکار چپ بود . او در اواخر رژیم پهلوی هشت نشست خصوصی نیز با محمدرضا شاه پهلوی داشت و به مشاوره او پرداخت.

 

عمده‌ترین مسئولیتهای وی پیش از انقلاب اسلامی ایران به این شرح بوده‌است .

• مدیریت «موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی»

• تصدی «اداره جوانان» سازمان آموزش علمی و فرهنگی ملل متحد «یونسکو»

• ریاست «موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی کشور»

به گفته وی او همواره برای سران نظام پهلوی مشاوری منتقد بوده‌است. دکتر حسن حبیبی، ابوالحسن بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده معروفترین شاگردان وی بوده‌اند .

پس از انقلاب

پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران به رهبری آیت الله سید روح الله خمینی (ره) ، احسان نراقی به دلیل رفت و آمد به دربار پهلوی به همراه 19 تن از اساتید ، از دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه تهران اخراج شد و در مجموع سه بار بازداشت شد .  بار اول در اوایل سال 1358 و به اتهام « ارتباط با رژیم پهلوی » به زندان افتاد اما با وساطت شهید مرتضی مطهری آزاد شد . دومین بار هنگامی که تمام امور مربوط به خروج از کشور را به اتمام رسانده بود ، هنگام سوار شدن به هواپیما بازداشت و پس از تحمل چهار ماه و ده روز حبس از زندان آزاد شد . نراقی مهمترین دلایل آزادی خود را شنود های ساواک و ضبط مکالمات و جلساتش با شاه را می داند . دادگاه علاوه بر حکم آزادی احسان نراقی ، مجددا رابطه او را با دانشگاه برقرار کرد و همچنین دستور پرداخت پنج سال حقوق گذشته او را که توسط کمیته انقلاب اسلامی مسدود شده بود ، صادر کرد .

تیر ماه 1360 ، چند روز بعد از از انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی بود که نراقی برای سومین بار بازداشت شد . اتهام او همکار با دفتر سید ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور ایران بود . او این بار هم حدود 15 ماه بازداشت بود . او سپس ایران را ترک کرد و در دهه نود میلادی به عنوان مشاور فدریکو مایور ، مدیر کل وقت یونسکو برگزیده شد ، عنوانی که به مدت 16 سال در اختیار داشت .  او طی سالهای اخیر مصاحبه‌های گوناگونی با نشریات داخلی داشته و سخنرانی‌هایی نیز در دانشگاه‌های کشور انجام داده‌است. وی بارها بطور آزادانه به ایران سفر نموده‌است  احسان نراقی فرزند حسن در مراسم بزرگداشتی که سال 1385 در خانه هنرمندان ایران برای او برگزار شد ، می گوید :

من الان 80 ساله ام و هر آن آماده ام که با دنیا خداحافظی کنم ، چرا که ترس از مرگ برای انسانی است که هنوز به هدفهایش نرسیده و از سعادت و لذت محروم بوده است . من چنین وضعی ندارم . من به اغلب هدفهایم رسیده ام . هم زندگی را شناختم ، هم زندان رفتم ، هم آزادی را دیدم ، بنابراین هیچ وحشتی از مرگ ندارم .

  نراقی تاکنون دوبار نشان لژیون دونور را از روسای جمهور فرانسه شارل دوگل و فرانسوا میتران دریافت نموده‌است .

فوت نراقی

احسان الله  نراقی نویسنده و جامعه شناس ایرانی بعد از طی یک دوره بیماری نارسایی عروق کرونر و کهولت سن تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۹۱ در سن 87 سالگی در تهران و کنار همسرش آنژل عرب شیبانی درگذشت .پس از غسل و نماز میت روز چهرشنبه 15/09/1391 با حضور اقوام و دوستان در قطعه 233 ردیف 80 شماره 501 بهشت زهرا (س) تهران به خاک سپرده شد . همزمان با دفن ایشان زیارت عاشورا قرائت و دیگر مراسمات مذهبی و دینی اجرا گردید .

مزار احسان نراقی در بهشت زهرا

آثار احسان نراقی

• از کاخ شاه تا زندان اوین، احسان نراقی، سعید آذری (مترجم)، ناشر: رسا
• پایان یک رویا: در نقد مارکسیسم، احسان نراقی، ناشر: نشر ثالث
• علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن (ویراسته جدید، با اضافات و اصطلاحات)، احسان نراقی، ناشر: فرزان روز
• آئین جوانمردی، هانری کوربن، احسان نراقی (مترجم)، ناشر: سخن - ۱۳۸۳
• مسائل و چشم اندازهای فرهنگ (مجموعه مقالات)، هیئت مؤلفان، ناشر: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات
• مارکس و سایه‌هایش، مصطفی رحیمی، احسان نراقی (مقدمه)، ناشر: هرمس،
• اقبال ناممکن، احسان نراقی، ناشر: علم - ۱۳۸۲
• آن حکایت‌ها: گفتگوی هرموز کی با احسان نراقی، احسان نراقی، ناشر: شرکت حکایت قلم نوین
• آزادی: مجموعه مقالات و مصاحبه‌ها، احسان نراقی، ناشر: افکار - ۱۳۸۳
• آنچه خود داشت، احسان نراقی، ناشر: چاو - ۱۳۸۳
• جامعه، جوانان، دانشگاه
• غربت غرب
• آزادی، حق و عدالت
• طمع خام
• اقبال ناممکن
• در خشت خام
• آن حکایت‌ها
• در پی آن حکایت‌ها
• نظری به تحقیقات اجتماعی در ایران