آشنایی با آداب و رسوم مردم کُهَن شهر نراق – عید نوروز باستانی

امام صادق علیه السلام فرموده اند:هیچ روزی نیست که ما در آن روز متوقع گشایش و فرجی نباشیم زیرا"نوروز"از روزهای ما و شیعیان ماست. بحارالانوار، ج14

عید نوروز از اعیاد ملی همه مسلمانان است که با سپری شدن زمستان و فرا رسیدن فصل بهار آغاز می شود و طبیعت از حالت مُردگی بیرون آمده و به سَمت سَر سبزی و نشاط می گراید .

از آداب این عید دید و بازدید از دیگران ، دیدار با برادران و خواهران مسلمان و آگاهی از شادی ها و اندوه های آنان است. روش برگزاری مراسم نوروز در هر جایی متفاوت است ولی در کل روزی است که مردم در آن اجماع دارند که دید و بازدید و ملاقات یکدیگر باید در آن روز انجام گیرد .

مراسم برگزاری عید نوروز در شهر نراق در قدیم به گونه ای بود که از اواسط اسفند ماه مردم خود را برای فرا رسیدن این روز نو آماده می کردند. خانه تکانی، تهیه لباس نو و تدارک برای تهیه آجیل و شیرینی از عمده کارهایی بود که در اولویت قرار داشت.

لباسهای محلی آن روز ها شامل: قَبا، تومون و گیوه عمدتاً مخصوص بزرگسالان و جوانان بود و نوجوانان و بچه ها هم در صورت امکان برای آنها خرید می کردند و یا لباس های محلی ساده برای آنها می دوختند.
لباس زنان هم عمدتاً پیراهن بلند ساده با چارقد( روسری سفید )و کفش های آنها معمولا گالش یا دمپایی یا کفش های ساده که در آن موقع مرسوم بود با چادرهای مشکی، قَدکی و یا رنگ های دیگر و برای دختران هم لباس های ساده بود که یا خودشان می دوختند یا برای آنها تهیه می کردند .

براى تهیه آجیل عید نیاز به خرید نبود چرا که همه چیز را خودشان داشتند مانند: تخمه، گردو، بادام ، تنده( مغزبادام تلخ )که تحت شرایطی آن را شیرین می کردند، گندم شاه دانه .
برای تهیه نخودچی هم مرحوم بشیر شفیعی در بازار شمس السلطنه مغازه ای داشت که نخود خام را به نخودچی تبدیل می کرد. مردم نخود خام و یا گندم و شاه دانه خام را به ایشان می دادند و فراوری شده( بو داده)تحویل می گرفتند .

شیرینی سفره هم جوزغند اصلی ترین سوغات نراق و بودِل بود که آنها هم توسط خودشان تهیه می شد و از شیرینی موجود در بازار هم مانند کلوچه کرمانشاهی و پشمک کاشان هم استفاده می کردند .

لازم به توضیح است که جوزغند در آن زمان شیرینی منحصر و ممتاز نراق بود که زنان اقدام به ساخت آن می کردند . نراقی ها کسانی بودند که درخت میوه آن به نام الگ ) یا هلو پاییزه را در نراق کشت کردند. به همین علت است که این محصول با نام نراق در ایران و جهان شهرت پیدا کرد و سال 1394 محصول جوزغند با نام نراق ثبت شد.

آنچه که گفته شد در مورد لباس و آجیل و شیرینی عید بود .مردم کم کم به روزهای پایانی سال و فرا رسدن سال نو نزدیک می شدند .چهار شنبه آخر سال ( چهارشنبه سوری)فرا می رسید و مردم همچون سالهای گذشته این مراسم سنتی را هم برگزار می کردند . به این صورت که جوانان و نوجوانان شب چهارشنبه آخر سال بوته های خشک مانند: جاز، کلو، خرش گیره( بوته های تیغ دار )چوب و چیله و ... فراهم می کردند و در غروب آفتاب آتش می زدند و از روی آن می پریدند. آنان با غریو شادی اشعاری را زمزمه می کردند .

ترقه در آن زمان مرسوم نبود ولی بچه های کوچک گوگرد سَر چوب های کبریت را داخل کاغذ زر ورق( فوم )می ریختند و به صورت گلوله کوچک در می آورند و آن را روی یک سنگ صاف قرار می دادند و با سنک دیگری محکم روی آن می زدند و به این صورت ترقه در می کردند( کویش محلی) هیچگونه خطری هم وجود نداشت و به سلامتی این مراسم خاتمه می یافت .

سال به لحظات پایانی کم کم نزدیک می شد.سفره هفت سین را وسط اتاق پهن می کردند واگر آغاز سال در فصل زمستان بود سفره را روی کرسی پَهن می کردند.
اعضای خانواده لباس های نو به تن می کردند. پدر خانواده قبای نو می پوشید و در برخی موارد شال سفید به کمر می بست و شلوارش هم تمون بود و کلاهی نخی و یا نمدی بر سر می نهاد با اُبهتی مخصوص ظاهر می گردید .
البته در آن روزها کمتر از کت و شلوار استفاده می شد و فقط شاغلین و اربابان و فرهنگیان استفاده می کردند .

خانواده دراطراف سفره هفت سین که تقریبا مانند سفره هفت سین امروزی است می نشستند و منتظر می ماندند تا رادیو لحظه تحویل سال را اعلام کند. با آغاز تحویل سال اعضای خانواده به هم تبریک می گفتند. فرزندان روی پدر و مادر را می بوسیدند و پدر به بجه ها عیدی می داد. از سکه های یک قرانی، دو قرانی، پنج قرانی تا اسکناس های یک تومانی، دو تومانی و... هر کس به اندازه توان مالی خودش هدیه می داد .

سپس دید و بازدید از بزرگان فامیل یا محل مانند پدر بزرگ ها، مادر بزرگ ها و سایر فامیل انجام می گرفت. البته بچه ها برای اینکه زود تر عیدی بگیرند جلوتر می رفتند. سپس دید و بازدید از سایر مردم محل شروع می شد. لازم به ذکراست که خانه های نراق به جز خانه های خان های نراق، در آن زمان به صورت قلعه بود بدین معنی که چند خانوار در یک قلعه سکونت داشتند و از خصوصات منحصر به فرد این خانه ها این بود که درب ورودی و حتی اتاق های آن همیشه باز بود و قدم مهمان هم روی چشم ؛ و انجام این کار دلیلی بود برای اثبات مهمان نوازی مردم شهر نراق.

در عید نوروز کسانی که برای دید و بازدید عید می رفتند بدون اینکه دق الباب کننند به منزل آشنایان می رفتند و پس از صرف چای و شیرینی منزل را ترک و به منارل دیگر می رفتند.آن مقطع در بعضی منازل قلیان برای زنان مُسن و چُپُق هم در بین بعضی از پیر مردها رایج بود . افرادسیگاری هم وجود داشتند که با کاغذ مخصوص سیگار و توتون درست می کردند.

دید و بازدید نوروزی تا روز دوازدهم فروردین ادامه داشت و در روز سیزدهم که به نام سیزده بدر معروف است همه از خانه خارج می شدند و به دیدار طبیعت می رفتند و این روز را که آخرین روزهای نوروزی بود با فضای سَرسبز طبیعت، گلزار ها، چشمه سارها و مزارع سر سبز سپری می کردند.سبزه ها را به هم گره می زدند و این جمله را به زبان می گفتند:

سبزی تو از من
زردی من از تو

سلحشوران شهر نراق از جناب آقای مرتضی علی آقایی فرزند علی اکبر اهل شهر نراق از بابت تهیه گزارش سپاسگزار می باشد .