نگاهی گذرا به حرفه سفیدگری و نقش ظروف مسی در زندگی مردم شهر تاریخی نراق

سفیدگری عبارتست از سفید کردن ظروف مسی با قلع، که بعد از خرید و قبل از استفاده و یا هر دو سال یک بار انجام می‌شود. معمولاً بعد از خرید مس یا هر دو سال یکبار که ظروف به مرور زمان سفیدی خود را از دست می‌دهند و رنگ آن‌ها تیره می‌گردد آن را جهت سفید کردن به سفیدگر می‌دهند .

صنعت مسگری نیز از لحاظ سابقه تاریخی همپای آهنگری می باشد چرا که بعد از ظرف و ظروف سفالین، این ظروف مسی بودندکه جایگزین شده اند ومورد استفاده وسیع مردم قرار گرفتند و به طبع وجود مسگری، لزوم سفیدگری را می طلبید و به اصطلاح در ارتباط کامل با هم بوده اند. جالب است بدانید مشاغلی همچون "مسگری" و سفید گری" با یکدیگر کاملا فرق دارند. اما هر دو نیز از صنایع دستی به شمار می آیند .

مس در زندگی سنتی ایرانیان نقش خاص داشت چرا که اکثر مردم بر این باورند که ظرفشان باید مس و فرش آنها قالی و گلیم باشد. این باور از دو چیز ناشی می شد :
اول قیمت ثابت این دو کالا از موقع خرید تا موقع تبدیل یا فروش آنها ، دوم اینکه رایج و معمول زندگی همگان بود و به هنگام پیش آمد ضرورت به سادگی به پول تبدیل می شد.

ظروف مسی هم طاقت آتش اجاق های سنگی را داشته و هم آتش اجاق گاز چند شعله ای، نه ته آن می سوخت ونه آسیبی به غذا وارد می شد تا بهانه ای باشد برای اینکه سفید شدنش بتواند لقمه نانی را سر سفره مسگر و سفید گر داشته باشد. پزشکان هنوز هم بعد از گذشت سال ها ظروف مسی را مناسب برای نگهداری و سلامت غذا عنوان می کنند .

در باورهای مردم ایران و شهر نراق ، ظروف مسی ، فرش های گلیم و قالی یک سرمایه ماندگار و یک پس انداز نقد دم دست تلقی می شود. این مهم هنوز در اکثر خانه های شهری و روستایی دیده می شود.مردم و به خصوص کدبانوی خانه حتما قابلمه مسی جهت طبخ غذا دارد که هر چندگاه آن را به دست سفید گر ماهر می دهد تا سیاهی را از آن بزداید.

اکثر روستاییان و عشایر که دامداری دارند حتما دیگ و دیگچه مسی مخصوص شیر دوشی و گرم کردن شیر دارند . در قدیم همه دامداران نراق برای دوشیدن شیر گوسفندان و فراوری و تبدیل فراورده های شیر از ظروف مسی استفاده می کردند و حتی در شش دهه قبل در شهر نراق تمام وسایل پخت و پز مانند: دیگ، کمجدان، تیمچه، بادیه، مجمعه وحتی ظروف آب مصرفی همه مسی بودند.
مردم در کتری مسی چای درست می کردند و به خاطر سالم بودن و زمان ماندگاری آنها، این ظروف را به ظروف های دیگر ترجیح می دادند .

ظروف مسی بخشی از جهیزیه دختران در نراق قدیم بود ولی در حال حاضر زینت بخش دکورهای دختران امروزی است . با آمدن ظروف استیل وملامین و ... نقش ظروف مسی در زندگی مردم کمرنگ شد ولی هنوز هم در خانه های نراق مخصوصا خانه های کشاورزان و دامداران قدیمی ظروف مسی مورد استفاده قرار می گیرد .
حرفه مسگری هنوز هم در نراق پا بر جاست و نیاز به حمایت مسوولین دارد که نگذارند این حرفه که می تواند نقش مهمی را در صنعت گردشگری ایفا نماید منسوخ گردد.

ابزار و وسایل سفیدگری به شرح زیر است:
دم و کوره: دم مورد استفاده سفیدگر دم پوستی بوده است. پوست دباغی شده گوسفند را به صورت مشکی در آورده که دو سر آن دارای سوراخ بوده که یک سر آن به لوله‌ای که به کوره راه داشته می‌بستند و در دهان سوراخ دیگر دو تخته کوبیده شده که کار دستگیره را انجام می‌داد.

در موقع دمیدن این دو تخته را به هم می‌چسباندند و سوراخ مَشک بسته می‌شد و مَشک را به طرف لوله کوره فشار می‌دادند. در نتیجه هوای داخل مشک از طریق لوله به کوره دمیده می‌شد و سپس تخته‌ها را از هم جدا کرده و مشک را به طرف عقب می‌کشیدند و مشک دوباره از هوا پر می‌شد و آماده دمیدن می‌گردید. بدین ترتیب عمل دمیدن انجام می‌گرفت. کوره مورد استفاده هم سطح با زمین بود.
بعد از آن دم دستی به بازار آمد که شامل یک پروانه فلزی بود و به وسیله یک دستگیره می چرخید و در حال حاضر از دم های برقی استفاده می شود.

گاز دستی: یکی از ابزارهای سفیدگری می‌باشد که، به‌وسیله آن ظروف را داخل یا خارج کوره می‌کنند. شبیه به انبر دست می‌باشد با این تفاوت که لبه آن کشیده است.
انبردست: ابزار دیگری است که به‌وسیله آن ظروف را در دهانه کوره نگه می‌دارند. دو لبه این ابزار که به هم نزدیک می‌شوند، تشکیل دایره‌ای کوچک می‌دهند که از خارج شدن ظروف از دهانه انبردست جلوگیری می‌کند.
پنبه: قلع را در داخل ظرف داغ شده ریخته پنبه را بر روی آن می‌کشند. در نتیجه قلع به تمام بدنه ظرف مالیده شده و ظرف سفید می‌گردد .

شن: قبل از سفید کردن، ظرف را با شن می‌سابند تا تیرگی آن تا حدودی برطرف شود.
زغال چوب: زغال چوب سوخت کوره را تشکیل می‌دهد.

مواد اولیه:
مواد اولیه‌ای که در سفیدگری به کار می‌رود قلع و پودری سفیدرنگ به نام نِشادُر می‌باشد. قلع به صورت ورق‌های نرم و انعطاف‌پذیر می‌باشد، که در موقع استفاده آن را خرد می‌کنند.
نِشادُر: پودر سفید رنگ شبیه به پودر لباسشویی می‌باشد، که از خود قلع به‌دست می‌آورند و از کشورهای خارج وارد می‌شود.
دیزاب: دیزاب مایعی است از موادی به نام سودا که این مواد شیشه به پودر شبیه می‌باشد و جهت شستشوی ظروف به کار می‌برند. برای تهیه آن مقداری از این پودر را در آب جوشانده می ریزند و به هم می زنند تا خوب حل شود. بعد از سرد شدن به عنوان پاک کننده استفاده می کنند.

فن کار:
اولین مرحله کار دیزاب دادن ظروف است به این صورت که مقدار کمی از مایع را در ظروف می‌ریزند و آن را با حرارت کوره داغ می‌کنند. سپس با پارچه‌ای ضخیم آن را به تمام بدنه ظرف می‌مالند و بعد آن را شستشو می‌دهند.
دومین مرحله کار ساییدن ظروف است که این کار به‌وسیله شن و پوست بُز انجام می‌گیرد، بدین ترتیب که، مقداری از شن را بر روی پوست می‌ریزند و به بدنه ظروف می‌کشند و یا جهت ساییدن پشت ظروف، آن‌ها را بر روی مقداری شن قرار می‌دهند و در داخل ظرف می‌ایستند و با گرفتن دو دست به دیوار آن را به دو جهت چپ و راست می‌چرخانند که با انجام این کار بدنه بیرونی ظروف تمیز می‌گردند. بعد از ساییدن آن را شستشو داده و آماده سفید کردن می‌شوند.

در زمان شروع سفیدگری، ظرف را در دهانه کوره قرار می‌دهند تا خوب داغ شود. سپس مقداری نِشادُر در داخل ظرف می‌ریزند و با پنبه آن را به تمام نقاط داخلی و بیرونی ظرف می‌مالند و به‌دنبال آن مقدار کمی قلع به بدنه داخلی و خارجی ظرف می‌کشند و مجددا نشادر در داخل ظرف ریخته و پنبه را خیلی محکم به تمام قسمت‌های ظرف می‌کشند و بعد آن را در آب فرو می‌برند و مجددا آن را خشک می‌کنند و ظرف رنگ سفید شفاف به خود می‌گیرد. لازم به ذکر است که نِشادُر باعث می‌گردد، که قلع بر بدنه ظروف ثابت گردد .

در گذشته سفیدگر جهت سفید کردن ظروف، به روستاهای اطراف می‌رفت و چند روزی در هر روستا می‌ماند و با ایجاد کوره و دم دستی، به سفید کردن ظروف می‌پرداخت. لاکن در حال حاضر متاسفانه کم‌تر سفیدگری وجود دارد که جهت سفید کردن ظروف مس به روستاها برود.چون دیگر چیزی به نام مس وجود ندارد که بخواهد سفید گری شود

از سفید گران شهر تاریخی نراق می توان به افراد و مشروحه زیر اشاره نمود :

۱-مرحوم حاج رضا آعلی فرزند اسماعیل
۲-مرحوم سید مصطفی باقری فرزند سید علی
۳-مرحوم حاج رضا کریمی فرزند علی اکبر ( مشهور به رضا علی )
۴-مرحوم امرالله ایزدی فرزند عبدالله
۵-مرحوم جبیب الله حبیبی و پسران
۶-آقای حاج قاسم اصفهانی فرزند عباس
۷-آقای سید علی کریمی فرزند سید محمود
۸-آقای میثم نصرالهی فرزند محسن

منابع مورد استفاده : سایت سلحشوران شهر نراق

سایت سلحشوران شهر نراق از جناب آقای مرتضی علی آقایی فرزند علی اکبر جهت تهیه این پست قدردانی می نماید .