نحوه رختشویی لباس در گذشته ی شهر تاریخی نراق

معمولا زنان در قدیم برای اولین بار کنار جوی های آب و حوض هایی که در آن آب روان جریان داشت را برای رختشویی انتخاب کردند و به مرور زمان در اندک شهرهای بزرگ ایران مکان هایی به نام رختشویی خانه توسط شهرداری ها ساخته شد که زنان به روش سنتی لباس های خود را در آن مکان ها می شستند.

ولی امکان ساخت آن برای ساخت همه شهرها و روستا ها به علل مختلف امکان پذیر نبود. بنابر این زنان مجبور بودند که کنار جوی ها، کانال ها، حوض های آب را که خود انتخاب نموده بودند به کار رختشویی بپردازند.
همنشینی زنان در کنار این مکان ها باعث شد که زن ها در حین رختشویی بخشی از شادی های زندگی خود را به دیگران می رساندند و در باره رنج های زندگی سخن می گفتند یا نسبت به آنچه پیرامونشان می گذشت، واکنش نشان داده، گاه خبرهای روستا، شهرها و محله ها را به آگاهی هم می رساندند وبه اصطلاح خبرنگاران محلی بودند.

محمد علی ندوشن در کتاب " روزها" تصویر جالب از این گرد هم نشینی ها ی زنانه بر لب جوی آب نقش بسته است.همیشه در قسمت هایی که جوی آب می گذشت، برو بیا رونق بود. بچه ها به بازی مشغول بودند، چهار پایان را به آب خوردن می آوردند و زنها برای ظرفشویی و رختشویی نشسته بودند و با هم گفتگو می کردند."

نمای فعلی از چِکچِکه واقع در شهر نراق

محل رختشوی خانه های سنتی شهر نراق معمولا در امتداد جوی آب دشت پایین که از سِلخ چِکچِکه جریان پیدا می کرد و پس از گذشتن از محله های مختلف نراق از جمله محله شُتران، محله دنیاران،محله شاطری ها و در پایان از محله پشت صوف ( میدان عصارخان فعلی) عبور می کرد و پس از گذشتن از باغچه شاه کرم اراضی دشت پایین را آبیاری می کرد قرار داشت و زن های سختکوش نراق هر روز در محله های فوق اجتماع کرده و به رختشویی می پرداختند.

از محله های فوق محل پشت صوف از جاذبه بیشتری برخوردار بود چرا که بیشتر زن ها در این محل تجمع می کردند و یکی از محل رختشویی معروف نراق بود و در کنار حمام پایین، کارخانه عصارخان و مسجد و آب انبار پایین قرار داشت و در تمام فصول سال آب در آنها جریان داشت.
در محله بالا هم از آب قنات دشت بالا و یا در خانه هایی که سیپک قرار داشت و آب قنات حاج الله داد از آنجا عبور می کرد برای رختشویی استفاده می شد.

محل رختشوی خانه مهم نراق به آب قنات سَرَچه اختصاص داشت که بانوان سختکوش نراقی علاوه بر دوری راه آب این قنات را به سایر قنوات ترجیح می دادند چون هم دارای آب زیادتر و هم تمیزتر وهم بهداشتی تر بود.
قنات سَرَچه از پُر آب ترین قنات های نراق بود . بانوان نراقی لباس های خود را داخل طشت بزرگ قرار داده و آن را روی سر که چَمبره ای روی آن قرار داشت گذاشته و لباس های اضافی را هم داخل سطل مخصوص ریخته و سَر قنات می بردند. سپس آنها را شسته و به منزل می آوردند و روی رِجَه یا بند لباس آویزان می کردند تا خشک شود.

در نزدیکی قنات سَرَچَه یک اطاقی بود که به آن مرده شور خانه(غسالخانه)می گفتند که دارای حوضی بود که آب قنات سَرچه از داخل آن عبورمی کرد وعلاوه بر غسل دادن اموات،بانوان نراقی کلاف های نخ پشمی مخصوص قالی و کلاف های نخ پنبه ای مخصوص قدک بافی را در داخل آن حوض می شستند وبیرون آویزان می کردند تا آب آن خارج شده وخشک گردند.

نحوه رختشویی سنتی
۱-لگد مال کردن: در این روش لباس ها را درون طشت آب می ریختند و با دو پا داخل طشت می رفتند ولگد مال می کردند تا چِرک آن خارج شود.سپس آن را آب می کشیدند.
۲-ضربه زدن: در این روش لباس را خیس می کردند وسپس آن را روی یک سنگ تخت قرار می دادند و با رختکوبه آنقدر روی لباس می کوبیدند تا چرک های آن خارج شود وسپس با آب ِ تمیز می شستند.
رختکوبه یک وسیله چوبی به طول حدود یک متر بود و دارای یک دسته مخصوص بود که از طرف پهنا روی رخت می کوبیدند.
۳- چنگ زدن وچِلوندن: در این روش رَخت ها را داخل طشت می ریختند و پودر رختشوری اضافه می کردند و چنگ می زدند و یا می ساییدند تا تمیز شود وسپس آبکشی می کردند.

 

مواد شوینده های قدیمی
پودر رختشوری زمان قدیم: در زمان قدیم مانند امروز پودر لباس شویی صنعتی وجود نداشت و از پودرهای سنتی مانند پُشوَه یا اوشنون به گویش نراقی(نوعی پودر گیاهی) استفاده می کردند نام دیگر این گیاه چوبَک یا چوبَه یا گلیم شوی بود که در کوه های نراق می رویید. ریشه این گیاه را در می آوردند و در آفتاب خشک می کردند سپس آنها را در سِرکو می کوبیدند واَلَک می کردند و پودر اَلک شده را به عنوان پودر رختشویی استفاده می کردند. نوع دیگر آن گِلِ سرشور (گلِ حمام) یا گِلِ رختشور بود که از معادن مخصوص بدست می آمد و عطاری ها آن را می کوبیدند و به پودر تبدیل می کردند و به مردم می فروختند.

  

به گفته بانوان کهنسال نراق گل سرشور همان طور که از نامش پیداست علاوه بر اینکه برای استحمام و بهداشت پوست و موی سَر استفاده می شد و به آن " شامپوی سر" هم می گفتند، برای رختشویی هم استفاده می شد . برای مصرف رختشویی مقداری از هر دو پودر فوق را داخل طشت آب می ریختند و کف می کرد و لباس ها را با آن می شستند در آن زمان از صابون برگردان هم برای استحمام و از صابون رختشویی هم برای شستن لباس استفاده می شد.
در حال حاظر هم در طب سنتی گل سرشور برای لطافت و زیبایی و تقویت پوست و مو مورد استفاده قرار می گیرد .آن را به صورت خمیر در می آورند و به موهای سر می مالند.

برای شستن فرش نیز آن را به جاهایی که سِلخ آب بود برده و آن را با گِلِ سرشور یا اوشنون(اُشنان) می شستند و سپس آن را روی دیوار یا شاخه درخت یا سنگ های کنار سِلخ پهن می کردند تا خشک شود .

نحوه شستشوی ظروف غذا خوری:
برای شستن استکان ونعلبکی علاوه بر اوشنون از خاکستر تنور و برای شستن ظروف غذاخوری از شن و ماسه استفاده می کردند چون مایعی به نام ظرفشوری( ظرفشویی) وجود نداشت.
برای شستن ظروف، بیشتر از آب شرب استفاده می کردند که از آب انبارها بر داشت می کردند یا با آب چاه که در بیشتر خانه های نراق وجود داشت.در قدیم آب انبارهای نراق محل تامین آب شرب نراق بود.آنها را در اواخر پاییز یا اواسط زمستان از آب قنات دشت بالا آبگیری می کردند و در سایر فصول به عنوان آب شرب مصرف می شد .

 

این نحوه شستشو تا حدود دهه چهل ادامه داشت وبعد از آن که مرحوم حاج روح الله شنتیایی خَیّر معروف نراق چاه آب عمیق را حفر نمود و شهر نراق ومنازل آن را به آب شرب بهداشتی و لوله کشی مجهز کرد .از آن تاریخ به بعد کار رختشویی زنان تا حدودی راحت شد و لباس های خود را در خانه می شستند. کم کم پودرهای شیمیایی رختشویی مانند برف و دریا به بازار آمد و جای شوینده های قدیمی را گرفت. با اختراع و با به بازار آمدن ماشین لباسشویی کار برای افراد مرفه آسان و برای افراد فقیرتر همان روش دستی ادامه داشت و به مرور زمان اکثر مردم ماشین لباسشویی را جایگزین روش دستی نمودند.
شایان ذکر است که اولین ماشین لباسشویی به نام ارج در کشور در سال ۱۳۴۹ به بازار عرضه شد و متعاقب آن شرکت آزمایش در سال ۱۳۵۴به گستره رقابت ماشین لباسشویی در ایران پیوست.

سایت سلحشوران شهر نراق از نویسنده و محقق توانمند جناب آقای مرتضی علی آقایی فرزند علی اکبر از بابت تهیه این پست قدردانی می نماید .