کوبه و حلقه نمادی از فرهنگ ایرانی بر روی درهای قدیمی شهر تاریخی نراق

در گذشته درهای چوبی منازل در شهر نراق به گونه ای بود که اهل خانه از نوع دق الباب یا دَر زدن متوجه می شدند که فردی که پشت دَر است آقا هست یا خانم . از این نوع درها در بافت قدیمی شهر نراق به وفور به چشم می خورد.

بر روی درب ها دو کوبهٔ مجزا و متفاوت تعبیه شده که شاید ذهن شما را به این سوال معطوف کند که دلیل این دو کوبه متفاوت بر روی این درهای قدیمی چیست؟
برای چرایی وفلسفه این نوع درها می توان به گفته کسانی که سال ها در این خانه ها زندگی می کرده اند وسینه به سینه به نسل های امروزی منتقل شده اند و همچنین گفته کارشناسان میراث فرهنگی استناد کرد و به این مسئله پی برد که گذشتگان ما چقدر ظرافتمندانه به مسئله حجاب و حیا اهمیت می دادند .

چرا که در زدن آقایان و بانوان با دو کوبه مجزا انجام می شد و با دو نوع صدای متفاوت جنسیت مهمان پشت در مشخص می شد و اگر مهمان مرد بود ومردِ خانه در منزل حضور نداشت، زن خانه با رعایت حجاب به استقبال میهمان می رفت و در را باز می نمود.

خانه های قدیمی نراق پُر بودند از رمز و راز، از فلسفه وجودی، فلسفه ای که خشت به خشت و ذره به ذره آنها را در برمی گرفت ، حتی کوچکترین اجزای خانه هم بدون فکر و فلسفه رها نمی شدند، مثل این دو کوبه های متفاوت روی درهای خانه های قدیمی.

از طرفی این خانه ها دیوار های گِلی یا خشتی بلندی داشتند تا هم امنیت خانه حفظ شود وهم حیاط خانه مجاور به همدیگر اشراف نداشته باشند و بانوان درحیاط خانه آزادانه به امور خود بپردازند وبه همین دلیل درب خانه هم شکل خاصی داشت.
معمولا این کوبه ها در شهرهای مختلف به اشکال مختلف بودند ولی در کل یک نوع کاربرد داشتند. در روی درهای قدیمی نراق فقط کوبه و حلقه نصب بودند.

کوبه ها روی لِنکه سمت راست در نصب می شدند که به شکل چکش و وزنه آهنی آویز بودند وبه همین دلیل در موقع در زدن صدای بَم تری داشتند و اگر مردی بر خانه میهمان می شد و در را می کوفت،اهالی خانه بدانند که مردی بر آنها میهمان است و مرد خانه به استقبال او می رفت. ولی حلقه روی لِنگه سمت چپ نصب می شد که در موقع نواخته شدن صدای زیرتر تولید می شد و اهل خانه را از وجود بانویی پشت در مطلع می کرد تا خانم خانه با خوشرویی به استقبال او برود.

کوبه و حلقه به عنوان وسیله ضروری و لازم ، اثری خاص در هنر ایران به شمار می رفت حتی بدین منظور کوبه را به دو شکل خاص(حلقه ای وچکشی) می ساختند.
اما گاهی هم این گوبه ها متناوب کوبیده می شد.صدای کوبیدن هر دو کوبه با هم برای اهل خانه شادی به ارمغان می آورد چرا که آنها را بشارت می داد که خانواده ای بر آنها میهمان شده است.

از خصوصیات دیگر این درها ، وجود میخک های فلزی در بالا و پایین و یا اطراف در جلب توجه می نمود که به آنها گُل میخ می گفتند. گل میخ ها ، میخ های آهنی بزرگی بودند که سَری بزرگ و نیمکره ای شکل و شیارهای متحد المرکز داشتند و به طور معمول از دو بخش کلاهک و تنه در اندازه های متفاوتی ساخته می شدند و صرفا جهت تزیین درها به کار می رفت وعلل وجود آنها این بود که برای ساخت این درها تخته های در طوری کنار هم قرار می گرفت که برای اتصال هر تخته یک میخ ساده کافی بود.ولی به جای آن از گل میخ استفاده می کردند تا هم در محکم تر شود و هم جنبه تزیینی و زیبایی پیدا کند.

این درها شباهت با هم داشتند اما در طرح و تزیینات با هم متفاوت بودند.اگر گشت و گذار در بافت قدیمی نراق داشتید حتما این جلوه های زیبایی و منحصر به فرد معماری سنتی و ایرانی را روی این درها مشاهده خواهید نمود و با زندگی قدیم گذشتگان خود آشنا خواهید شد.

با وجود اینکه دیوارهای خشتی و گلی برخی از این خانه ها فرو ریخته اند اما درها سالم و پا برجا هستند و این به دلیل جنس چوب آنهاست که معمولا از درخت گردو و بلوط ساخته شده چرا که جنس چوب سخت و محکم بوده و گذشت زمان نتوانسته است به آنها آسیبی برساند.

امروزه زنگ اخبارهای گوناگون و آیفون های تصویری متفاوت جای خود را به این کوبه و حلقه های قدیمی داده اند.کاش خانه های امروزی هم حال وهوای خانه های قدیمی را داشت.درهای چوبی ودوست داشتنی،هشتی هایی که سقف هایش پر بود از خوشه های انگور آویزان وحیاط هایی با صفا که دور تا دورش پر از درخت های سر سبز و گل های رنگارنگ بود ودرها وپنجره ها با شیشه های رنگانگ با گِره چینی و اُرسی هایی که انعکاس نور خورشید زیبایی های آن را دو چندان می گرد وبه آنها جلوه ویژه ای می بخشید.

درهای چوبی کوبه دار قدیمی از دوره صفویه در ایران مشاهده شده است.جنس کوبه ها از آهن ،برنج ویا فلزات دیگر می باشد.قدیمی ترین کوبه های فلزی در ایران ۳۵۰سال قدمت وپیشینه کوبه های برنجی به ۵۰سال پیش باز می گردد.
قدیمی ترین کوبه برنجی را می توان بر درب ورودی مدرسه آقا بزرگ نراقی در شهر کاشان مشاهده کرد.

یکی دیگر از ویژگی های درهای قدیم و سنتی وجود سکوهایی در دو طرف در بود که به گویش محلی به آنها "تخگاه "می گوییم.این سکوها علاوه بر زیبایی به تناسب بزرگی و کوچکی خانه و ورودی آن متفاوت بود و کارگرد ارتباطی داشت.مردان خانه برای رفع خستگی و تبادل اطلاعات و برقراری ارتباطات روی سکو ها نشسته و نوعی ارتباطات سنتی و موثر بر قرار می کردند.

این سکوها در اوقاتی که مردان در خانه نبودند به زن ها اختصاص داشت.همچنین رهگذران خسته ای که از کوچه ها گذر می کردند می توانستند با نشستن روی این سکوها در زیر سایه ای که فرو رفتگی سر در خانه ها به وجود می آورد استراحت کنند. این سکوها معمولا از سنگ و آجر ساخته شده بود ودر حال حاظر هم برخی از آنها سالم مانده وبعضی دیگر توسط شهرداری شهر ترمیم و بازسازی شده اند.

بعضی از افراد کلون را با کوبه اشتباه می گیرند. باید توجه داشت که کلون یا همان (کلوندون)به گویش نراقی نوعی قفل چوبی است که در چوبی را به صورت کشویی از پشت قفل می کند ولی کوبه برای ضربه زدن است.

سایت سلحشوران شهر نراق از محقق و نویسنده ارزشمند آقای مرتضی علی آقایی فرزند علی اکبر از بابت تهیه این پست قدردانی می نماید .