نگاهی گذرا به سوغات محلی شهر تاریخی نراق(جوزغَند – تَندَه – بودِل)

معمولا سوغات هر شهری شامل صنایع دستی، محصولات صنعتی و مواد غذایی آن شهر محسوب می شود. سوغات به هدیه ای گفته می شود که افرادی به مسافرت و یا سفرهای زیارتی و سیاحتی می روند در موقع بازگشت از سوغات آن شهر خریده و برای خانواده و بستگان به عنوان هدیه می آورند.

شهر تاریخی نراق علاوه بر صنایع دستی سوغات مختلفی دارد که بیشتر مواد غذایی و شیرینی جات را شامل می شود . در ادامه به سه نوع سوغات محلی منحصر به فرد نراق که بیش از همه شناخته شده اند ونحوه ساخت آن می پردازیم:

1- جوزغَند
جوزغَند نوعی شیرینی محلی و یکی از محصولات بومی شهر تاریخی نراق می باشد. این محصول به عنوان میراث کهن و از گرانترین و ذیقیمت ترین سوغات و شیرینی محلی کشور به شمار می رود و از میوه ای به نام اَلگ ( از خانواده هلو) یا هلوی پاییزه ، آلو، گلابی تهیه می شود ولی عمده تولید جوزغَند نراق از میوه الگ ساخته می شود.

روش تهیه:
تهیه جوزغند کار پر زحمتی است که بدست بانوان توانمند نراق ساخته می شود. برای این کار میوه اَلگ را پوست می کَنَند و آن ها را روی سبد های مخصوص که در گویش نراقی به آن " تُوجَه " می گویند می چینند و به مدت ۳ روز در آفتاب قرار می دهند تا آب آنها تبخیر وگوشت میوه به صورت پوسته ای تقریبا نازک در آید. سپس هسته آن را از پوست مربوطه خارج کرده و مجددا یک روز دیگر در آفتاب قرار می دهند و در مرحله پایانی داخل آن را با پودر مخصوص جوزغند که ترکیبی ازبادام ، گردو، آرد نخودچی ، شکر، هل، تَندَه (تلخه بادام و زردآلو) است پُر کرده و درِ آن را می بندند و با یک نخ و سوزن آنها را مانند دانه های انجیر می فنگانند و روی یک چوب داخل رَف های اتاق آویزان می کنند تا خشک شود.

در گذشته جوزغند نراق به عنوان یک کالای تشریفاتی و لوکس استفاده نمی شد بلکه به عنوان یک وعده غذایی برای ایامی که امکان طبخ غذا فراهم نبود مورد استفاده قرار می گرفت وکسانی که به مسافرت می رفتند آنها را همراه خود می بردند.
در زمان جنگ تحمیلی این محصول ارزشمند توسط رزمندگان نراقی به جبهه های جنگ راه یافت ولقب جیره جنگی به خود گرفت چون می توانست جایگزین غذا برای رزمندگان گردد و در مراسم اربعین حسینی هم به همراه زائرین نراقی به عتبات عالیات برده شد و جای خود را بین شیرینی های کشور باز کرد.

پیشینه این تحفه ارزشمند به بیش از نیم قرن می رسد و از دوران صفویه بیشتر مورد توجه قرار گرفت. جوزغند پروتئین و کالری بالایی دارند و قابل ماندگاری است به طوری که می توان به مدت یک سال در دمای مناسب حدود ۱۰تا۱۵ درجه سانتی گراد نگهداری کرد. البته این مدت زمان برای جوزغند الگ می باشد ولی جورغند های آلویی و اَمرودی زمان ماندگاری کمتری دارند و باید بعد از یک مدت محدود آنها را در یخچال یا فریزر نگهداری کرد.

جوزغند نراق علاوه بر مشهور و معروف بودن به عنوان یک بِرَند ثبت ملی شده است. وبا توجه به مواد اولیه و نوع میوه قیمت های متفاوتی دارند. گران ترین آنها جوزغند تَنده ای است و ارزان ترین آن جوزغند نخودچی است. نوعی جوزغند است که داخل آن فقط با مغز گردو پُر می شود که به آن جوزغند مغزی می گویند و نوع دیگر آن که به آن اَلگاله قندی می گویند داخل آن فقط با پودر قند یا شکر پر می شود. به هر حال ساخت این محصول توسط زنان نراقی زحمت زیاد دارد .
سوغات جوزغند نراق تاریخ 30 دی 1394 به عنوان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس(معنوی) ایران به ثبت رسید .

2- تَندَه آجیل دیروز و سوغات امروز

به مغز هسته بادام تلخ و زردآلو(قیسی) که پوست آن گرفته شده باشد تَنده می گویند. اگر به آجیل های سنتی و مغز دار شهر نراق توجه کرده باشید مغزهای سفید رنگ در داخل آنها جلوه نمایی می کند که شبیه مغز بادام است ؛ به این مغز ها تَنده می گویند که خوشمزه است.

سال های سال تنده جُزء آجیل های سنتی مردم نراق بود ولی در حال حاضر به قفسه های مغازه های سوغات محلی راه یافته و به سوغات دیگر این دیار زیبا تبدیل شده و به عنوان یکی دیگر از سوغات خاص نراق در دسترس علاقه مندان ، مسافران و گردشگران قرار دارد.

همان طور که گفته شد تنده تلخه بادام و زرد آلو می باشد . تنده هم شیرین دارد وهم تلخ . تلخ آن را طی فرایند خاص شیرین می کنند. تنده از زمان قدیم یکی از مهم ترین مواد اولیه تهیه جوزغند بوده و هست و به عنوان آجیل محلی در هر خانه ای یافت می شود که آن را به صورت خام و یا بو داده مصرف می کنند. با اعلام سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و تبدیل کهن شهر نراق به شهر گردشگری و استقبال کم نظیر گردشگران از جوزغند نراق ، باعث شد که تنده هم در زمره سوغات نراق قرار بگیرد.

نحوه فراوری مغز تلخ یا تلخه بادام و زردآلو و تبدیل آن به تَنده
۱-مغز بادام و زرد آلوی تلخ را به مدت یک روز در آب خیس می کنیم.
۲-سپس آنها را داخل یک دیگ ریخته و با مقدار آب کافی می جوشانیم.
۳َ-پس از سرد شدن مغزها را روی یک سطح صاف ریخته و با یک سنگ تخت روی مغزها می کِشند تا پوست از دانه جدا گردد.
۴-در این مرحله مغز و پوست را داخل آب سرد ریخته وآبکش می کنند تا پوسته ها از مغز جدا شود.

 

5-در مرحله بعد مغزها را در آب سرد می خوابانند و روزی سه بار آب آن را عوض می کنند. این کار را تا سه روز و یا تا زمانی که تلخی بادام کاملا گرفته شود ادامه می دهند . در پاپان مغزها را آبکش و روی یک پارچه پَهن کرده تا رطوبت آن از بین برود و سپس آن ها را بسته بندی می کنند. برای مصرف آن باید تنده ها شور و بو داده شوند . آب سرد تلخی مغزها را از بین می برد .

3- بودِل
بودل هم مانند جوزغند و یکی از شیرینی های قدیم و منحصر به فرد شهر نراق هست و واژه بودِل هم یک گویش محلی و خاص این شهر است. بودل در تمام فصول در خانه های نراق و پستوهای مادر بزرگ ها پیدا می شود . این شیرینی حتی قبل از اختراع شیرینی های امروزی هم در شهر نراق ساخته می شد . بو دِل به صورت پودر شیرین و معطر و مقوی، خوش مزه و اشتها آور هست به طوری که مورد توجه گردشگران هم قرار دارد .

ویژگی های خاص این شیرینی خوش طعم باعث شده که این تحفه ی کم نظیر به قفسه های سوغات محلی نراق راه یافته و به عنوان سوغات در اختیار همگان قرار گیرد.
نحوه تهیه بودِل در نراق :
خُرفه، نخودچی، شاهدانه، شکر را به مقدار مساوی مخلوط و با آسیاب برقی یا سرکو سنگی آسیاب می کنیم تا به صورت پودر در آید. سپس با افزودن مقدار دلخواه پودر گشنیزو بادیان(رازیانه) آن را معطر و طعم دار می کنند و به عنوان شیرینی محلی مصرف می شود .

4- سایر سوغات شهر نراق

سایر سوغات نراق عبارتند از:
بادام(کاغذی ومعمولی) ، گردو، عسل ، برگه الگ وزردآلو(الگاله وترشاله) ، لواشک و... است و در مغازه های فروش سوغات محلی و اقامتگاه بوم گردی خانه نخجیر در دسترس میهمانان و گردشگران می باشد .
در پایان انتظار دارد که مردم عزیز شهرمان خصوصا راهنمایان گردشگری نسبت به فرهنگ سازی و معرفی سوغات منحصر به فرد نراق از هیچ گونه کوششی دریغ ننمایند و به داشته هایمان افتخار کنیم .

سایت سلحشوران شهر نراق از محقق و پژوهشگر و نویسنده گرانقدر جناب آقای مرتضی علی آقایی از بابت تهیه این پست قدردانی می نماید .