کاربرد سَحَل و سَحَل فرش در کهن شهر نراق
براساس گزارش سایت سلحشوران شهر نراق ؛ واژه سَحَل یک گویش محلی در بین مردم شهر نراق است . معنی این کلمه احتمالا به معنی کَندَن و تراشیدن که همان سنگ تخت با ضخامت کم باشد .
سَحَل سنگ تختی است که در نراق مورد استفاده فراوان قرار می گرفت و در شرایط فعلی هم با تغییرات برای بعضی مراکز که نیاز به زیباسازی دارد همچنان بهره برداری می شود . سَحَل کاری یا سَحَل فَرش همان موزائیک فرش کنونی است و از استحکام بالایی در گرما و سرما برخوردار می باشد .
در قدیم این نوع سنگ بقدری در دسترس مردم بود تا جاییکه وقتی فردی از منزل خارج می شد به همسر و فرزندانش سفارش می کرد وقتی خواستید وارد منزل شوید کلید زیر سَحَل است .
چندین مکان در نراق دارای سَحَل مرغوب و منحصر به فرد می باشد که به سَحَلستان مشهور است :
1- سَحَلستان یا سحلستانه تپه مانندی در پشت کوه اُل و بالای مزرعه دَرِچشمه است .
2- سَحَلستان در امتداد دشت ورطیران(ورتیران) و تقریبا پشت باغ عزیز و پا سنگ مُلا و همچنین در حاشیه کمربندی به سَمت دانشگاه آزاد می باشد که دارای سَحل های زیادی است و احتمال وجود معدن در این نقطه متصور است . در زمان ایجاد کمربندی نراق سَحَل های زیادی در محور جاده چیده شد که از جاده سازی بدست آمده بود .
سَحَل دَر کَردَن کار طاقت فرسا و سختی برای شاغلین نراقی این حرفه بود . سَحل ها که با چینش زیبای روی هم چشم نوازی می کنند با ضربه استادکار به صورت تَوَرّق در آمده و سنگ های ورق ورق شده را دپو کرده و بعد بار الاغ نموده و پای بنا یا ساختمان و مکانی که از قبل سفارش داده بودند انتقال می یابد .
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و شهرداری مجددا حرفه "سحل کاری " در نراق را احیا نمودند و از این محصول برای تزیین و مرمت کف کوچه ها در بافت قدیم استفاده می کنند .
عمده ترین موارد استفاده از سَحَل در نراق خصوصا در گذشته به شرح ذیل می باشد :
1- جلوی بال بند آب
2- استفاده در پله ها جهت بالارفتن به طبقات بالا
3- در کف سازی حیاط ها
4- زیباسازی جلو درب منازل
5- ساخت تختگاه در طرفین درب ورودی منازل جهت نشستن
6- به جای سنگ لَحَد در قبر متوفیان
7- استفاده در پایین دیوار حیاط و داخل حصارها برای جلوگیری از فرسایش و ریزش
8- برای جلوگیری از درد گرم کرده و روی کمر می گذاشتند
9- برای پیش گیری از درد زایمان سَحَل را گرم کرده و روی شکم زن حامله می گذاشتند
10- درب دیزی ها و بستوها
11- ساخت سولند جهت شیب آب در باغات و مزارع
12- لبه پشت بام ها که باران به دیوار و ساختمان نفوذ نکند
13- استفاده از چهار سنگ روی زمین برای پخت یا گرم کردن غذا
14- در قسمت ورودی کَنده دو عدد سَحَل بزرگ را به هم تکیه می دادن تا خاک و سنگ وارد کنده نشود
15- برای تیغه بندی درب چاه های کشاورزی و فاضلاب خانگی
16- هر گونه اطلاعات و مورد استفاده دیگر از سَحَل را شما بفرما
✍️مرتضی علی آقایی نراقی
واژه سَحَل یک گویش محلی است
که برای خیلی از نراقی ها خصوصا جوانان امروزی یک واژه بیگانه است .البته قدیمی ها و میان سال های شهر نراق بیشتر با این نام آشنایی دارند ودر فرهنگ لغات هم خیلی کم به این واژه اشاره شده وتوضیح دقیقی در مورد آن در دسترس نیست ولی چون در شهر نراق سالیان سال به واژه سَحَل اشاره شده بنابراین شاید بتوان آن را یک واژه منحصر به فرد دانست و عبارت است از" نوعی "سنگ تخت که به این نام نامگذاری کرده اند.البته هر نوع سنگ تخت را نمی توان سحل نامید وهمانطور که گفته شد نوعی سنگ تخت می باشد.
🔸در قدیم، نراق دو معدن منحصر به فرد داشت یکی چاله خاکه بان که از خاک آن برای اندود کردن پشت بام ها مورد استفاه قرار می گرفت و درست کار آسفالت یا ایزوگام امروزی را انجام می داد. ودر نزدیک کوه دِرزو قرار داشت.
دیگری معدن "سَحَلَستان" یا سحلستانه
که روبری حصار بَغَلَه نزدیک مزرعه منظریه واقع بود واز آن سَحَل یا سنگ های تخت استخراج می شد .این سنگ های تخت درست کار موزائیک امروزی را انجام می دادند و برای "سحل فرش" کف حیاط خانه ها و کوچه ها،خَرَند باغچه خانه ها وکارهای مختلف دیگر مورد استفاده قرار می گرفت.امروزه نیز کوچه های نراق به این نوع سنگ مزین هستند .سحل فرش قدیمی همان موزایئک فرش امروزی هستند. با توجه به ایجاد سازمان میراث فرهنگی وگردشگری، مجددا حرفه "سحل کاری "در نراق احیا شده وازاین محصول در نراق برای تزیین و مرمت کف گوچه ها وخیابان ها وسنگ کاری پای دیوار های آنها جهت عدم نفوذ آب باران به دیوار به جای سنگ های دَم تیشه ای یا مرمر امروزی و... مورد استفاده قرار گرفته واز آن استفاده می شود.
در قدیم کسی که کار با سحل را انجام می داد"سحل کار"وکسی که سحل از معدن استخراج می کرد "سحل درکُن" می گفتند.
🔸از کهن کسوتان حرفه "سحل در کنی" در نراق می توان به
مرحوم استاد رمضان عظیمی
مرحوم استاد امید علی عظیمی و
مرحوم نوروز علی یوسفی اشاره کرد، اینها هر روز به معدن سَحَلَستان می رفتند وبا کلنگ مخصوص چاه کنی نوک تیز،دیلم،پتک و... سحل استخراج می کردند یا به گویش نراقی "سَِحَل در می کردند"
.محل قرار گرفتن سحل در معدن به صورتی بود که سحل ها به صورت ورقه ای ولایه ای شکل چسبیده و عمودی وافقی قرار داشتند وبه راحتی قابل استخراج بودند.سحل در کن با نوک کلنک تیز ابتدا یک لایه را باز می کرد و سپس با یک اهرم آهنی (دیلم) یک تخته سنگ بزرگ از معدن بیرون می آورد .اگر زیاد بزرگ بود وقابل حمل ونقل نبود با پتک آهنی چند قطعه می کرد و مردم با بار الاغ آن را به شهر می آوردند و مورد استفاده قرار می دادند. سحل های استخراج شده شکل هندسی خاصی نداشتند ولی سحل کاران در موقع کار با آنها، آنها را به شکل دلخواه در می آوردند. اغلب بناهای نراق سحل کار هم بودند که از بین آنها آقای حسن عظیمی در قید حیات می باشند.
👈موارد استفاده سَحَل
همانطور که گفته شد بیشتر برای برای سحل فرش کردن کوچه یا خیابان مورد استفاده قرار می گرفت واستفاده های دیگر آن عبارت بودند از: استفاده به عنوان درپوش چاه های آب خانگی وطوقه بندی سرِ چاه،به عنوان سنگ لحد(به جای بلوک های تخت سیمانی امروزی)،به عنوان بال بند جوی های آب کشاورزی(به جای لَت وپَر) برای قوچ بند کانال آب قنوات، کاریز ها و زیر گذر های آب های سطحی و ورودی کَنده یا آغل گوسفندان. برای سَحَل فرش کف حمام ، ساخت پله آب انبارها،تخگاه برای ورودی منازل برای استراحت صاحب خانه وافراد کهنسال،برای ساخت سولَند درجوی آب مزارع با شیب تند واز تراشه گوچک آن برای دور چینی پشت بام منازل (به جای قرنیز) ، برای سرپوش کوره های آب کشاورزی که از داخل کوچه باغ ها عبور می کرد و مورد های متعدد دیگر.
امروزه با توجه جاذبه های گردشگری مجددا این سنگ تخت از ارزش و اهمیت ویژه ای پیدا کرده ودر بافت های تاریخی نراق به همان شیوه سابق مورد استفاده قرار می گیرد.کار هم با آن راحت است و نیاز هم به تخصص خاصی ندارد همان طور که درشهر نراق نحوه کار با آن را به وضوح مشاهده می کنید.سحل فرش ها به مرور زمان ودر اثر سرما ویخ زدن پوسته پوسته شده و از بین می روند که باید با مصالح تازه ترمیم گردند در صورتی که سایر سنگ های تخت به این صورت نیستند وسالیان سال به حالت خود باقی می مانند.حکاکی روی سنگ سحل به هیچ عنوان امکان پذیر نیست چرا که تُرد وشکننده هستند.کتیبه های آثار باستانی نراق وسنگ مزار های قدیم شهر گرچه سنگ تخت ساخته شده اند ولی از جنس سحل نیستند ومعمولا سنگ گچی یا آهکی و...می باشند.
♻️نراق شهر من
🆔 @naraqmycity