خربزه های قدیم و منحصر به فرد شهر نراق یادگاری از طایفه ملا کوهی ها

شهر تاریخی نراق در گذشته مرکز تولید انواع تره بار و خربزه های منحصر به  فرد بود. ولی با گذشت زمان و کم آبی قنوات و چشمه ها که ناشی از خشکسالی و بعضا  حفر چاه های غیر مجاز بود کاشت تره بار از رونق افتاد.

از تره بارهای منحصر به فرد شهر نراق می توان به خربزه های محلی آن اشاره کرد که هر کدام برای خود نام خاص و از نظر عطر و طعم برتری ممتاز و چشمگیری نسبت به خربزه های امروزی داشت . این خربزه ها تا قبل از انقلاب هم در نراق کشت می شدند ولی بعد از انقلاب به دلایل مختلف که مهمترین آن خشکسالی بود کشت آن متوقف شد و حتی نام این تره بارها هم به بوته فراموشی سپرده شد.

به گفته برخی از کشاورزان کهنسال ، بذر این نوع تره بارها را اهالی از منطقه کوهپایه اصفهان به نراق آوردند و خربزه کاری را در نراق ترویج نمودند. آنها در شهر نراق سکونت یافتند و محله ای  به نام ملا کوهپایه ای به نام آنان تعلق گرفت و کم کم به ملاکوهی یا ملاکویی مشهور شدند . آنان همچنان به طایفه ملا کوهی ها در اذهان کهنسالان معروف می باشند . ملا کوهی ها افرادی با سواد و در فن کشاورزی مهارت و در تولید خربزه پیشگام بودند.

در ادامه به چهار نوع از این خربزه ها اشاره ای کوتاه می گردد تا نسل امروزی نراق با دسترنج پدران خویش بیشتر آشنا شوند :
۱-خربزه سیاه پوست
این خربزه همانطوری که از اسمش پیداست پوستی نازک و سیاه(سبز متمایل به تیره) و سری کشیده دارد و داخل آن سبز رنگ و تُرد می باشد . خوش طعم وشیرین است.

۲-خربزه اربابی
این خربزه پوستی سبز رنگ دارد و دارای خطوطی در سطح  و خوش طعم و معطر است. این نوع خربزه کم بار می دهد ولی ارزشمند است به گونه ای که رعیت ها برای جلب نظر " اربابان " آنها را به اربابان هدیه می دادند و به همین دلیل اربابی نام گرفت.

۳-خربزه تخم قند
این خربزه سفید و کوچک است و شیرین و خوش طعم است.در قدیم از این نوع خربزه شیره می پخته  اند و در زمستان از آن استفاده می کردند
۴-خربزه تخم خراسانی
این نوع خربزه از نوع بومی خراسان بود. دارای رنگ سبز با خطوطی سیاه روی آن و دارای قد کشیده بود. آن قدر شیرین و خوشمزه بود که حتی موره یا کالَک آن به گویش نراقی(خربزه نارس)  هم دارای طعم شیرین بود و خیلی هم تُرد بود. خربزه های مشهدی امروزی از نوع خربزه های قدیم نیست و حتی از نظر عطر و طعم نیز با خربزه های مشهدی امروزی فرق دارند .

خربزه های بومی دیگری هم در نراق تولید می شدند که به ذکر نمونه های آن اشاره می شود
۱-خربزه کدویی
این خربزه دارای پوستی سفید تا زرد رنگ و  صاف وسِفت با گوشت سفید و تقریبا شیرین بود.این خربزه دیر رس بود و ماندگاری بیشتری نسبت به خربزه های مشابه داشت. به علت داشتن پوست سفت ،آن را به کدو تشبیه می کردند.این خربزه ها را کشاورزان به منزل می آوردند و در رَف های اتاق نگهداری می کردند و زمانی که پوست آن نرم می شد استفاده می کردند.

۲-سِمسوری
سمسوری(گرمک) نوعی خربزه پیش رس است و دارای پوست زرد و سفید مایل به زرد می باشد. شکلش شلغمی متمایل به کروی است. معمولا نرم تر از خربزه ولی کم مزه تر از آن است و بیشتر با شگر شیرین می کنند و می خورند. در بعضی مناطق به طالبی مشهور است .

۳-دست اَنبُوی
در گویش نراقی به آن دسته سَنبو(دستَنبوی)می گویند. به شکل گلوله ای است .یک میوه عطری است و برای بوییدن استفاده می شود. بوی خوش دارد ولی مزه ندارد. میوه ای کوچک و گرد و خوشبو و زرد رنگ با خطوط سبز یا سفید است و بیشتر جنبه تزیینی و دکوری دارد .

هندوانه
هندوانه های نراق هم تنوع زیادی داشت . نمونه معروف آن را هندوانه قورباغه ای می گفتند . نراق دارای دو نوع هندوانه بود یکی پیش رَس که تابستان برداشت می شد ودارای پوست نازک، سبز رنگ صاف با خطوط سیاه و گوشت قرمز وشیرین.  نوع دیگر آن دیر رَس یا پاییزی بود که دارای پوست نسبتا ضخیم و زمان ماندگاری آن هم بیشتر بود.

برای نگهداری ،آنها را داخل ر‌‌‌َف های اتاق چیده و به مرور مصرف می نمودند . برخی از این هندوانه ها تا شب چله زمستان تو رَف های اتاق های نراق جلوه نمایی می کرد و خوردن آنها در شب های سرد زمستان و دور کرسی نشستن واقعا لذت بخش بود.هندوانه در نزد ایرانیان جایگاه ویژه ای دارد و طبق سنت های قدیمی یکی از بخش های جدا نشدنی جشن ها خصوصا شب یلدا بود.

در قدیم مانند امروز یخچال، فریزر و سردخانه های مدرن وجود نداشت وهر کدام از میوه ها را به روش خاص و سنتی نگهداری می کردند. هندوانه جایش داخل رَف های اتاق بود. خوشه های انگور را داخل کیسه های پارچه ای می گذاشتند و آن ها را به سقف هشتی های خانه یا دالان یا سرداب آویزان می کردند. پیاز را داخل بالاخونه یا سرداب روی زمین پهن می نمودند تا خشک شود و برای نگهداری سیب زمینی، زردک ،چغندر از چاله تنور یا چاله یک متری که گوشه خانه می کندند و آنها را داخل چاله می ریختند ومقداری خاک مرطوب روی آن می ریختند وموقع مصرف از زیر خاک در می آوردند و مصرف می کردند. جوزغند هم به طور گلانه و داخل دولاب آویزان می کردند و به مرور استفاده می شد.

شیوه زندگی پدران و مادران ما در گذشته متفاوت بود ؛ بیشتر آنها یک اتاق با یک پستو داشتند .این اطاق هم نشیمنگاه بود هم آشپزخانه هم قالیباف خانه وهم اتاق مهمانی . از دولاب های آن به عنوان انباری و نگهداری ما یحتاج روزانه ، از رف ها و تاقچه ها برای گذاشتن انواع وسایل وهندوانه و به اصطلاح وسایل دکوری امروزی استفاده می شد.

سایت سلحشوران شهر نراق از محقق ؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ نراق جناب آقای مرتضی علی آقایی اهل شهر نراق از بابت تهیه این نوشته سپاسگزاری می نماید .