آشنایی با برخی از واژه های راجی کشاورزی و کاربرد آنها در شهر تاریخی نراق

برخی از واژه های معروف نراق که مربوط به کار کشاورزی است معنی و مفهوم خاصی دارد. این گویش ها از قدیم در بین کشاورزان نراق مرسوم بوده و اثر آن هنوز هم در نسل امروزی مشاهده می شود که در ادامه به گزیده ای از آنها اشاره می شود:

بادام رویی:
بادام رویی یا روفتن یک گویش محلی است و به معنی برداشت محصول بادام از بادامستان(باغ های)بادام می باشد. به کسی که کار بادام رویی را انجام می دهد در اصطلاح نراقی به آن بادام رو (roo)می گویند.
در سال های دور عمده محصول سر درختی نراق بادام، الگ ، زردآلو بومی و گردو بود. درختان الگ به علت داشتن عمر کم یا بی آبی به مرور زمان بیشتر آنها از بین رفت. ولی درختان بادام ، گردو و زردآلو به علت مقاوم به کم آبی یا بی آبی و سازش با خاک حاصل خیز نراق عمر بیشتری داشته اند به طوری که هنوز درختان کهن بادام با قدمت بیش از یکصد سال در باغ های نراق به چشم می خورد و یا درختان کهنسال گردو در مزارع و دشت های نراق با قدمت حتی پانصد سال وجود دارد که نشان دهنده آن است که نراق از قدیم مرکز تولید محصولات فوق بوده است.

کار بادام رویی معمولا از اواسط تابستان در نراق شروع می شود و تا اواخر تابستان و اوایل پاییز ادامه دارد. از علایم رسیدن بادام روی درخت باز شدن و جدا شدن پوست سبز خارجی از دانه می باشد. برای برداشت یا روفتن آن از چوب هایی کوتاه و بلند که در گویش نراقی به آن روئه (rooae) می گویند استفاده می کنند . با زدن روئه به شاخه های بادام محصول بادام روی زمین می ریزد. در درختان کوتاه بادام را دستچین می کنند سپس بادام‌ ها را از زیر درخت جمع آوری نموده و در یک گوشه باغ روی هم دپو می کنند. برای برداشت محصول سایر درختان هم به همین روال عمل می کنند.

نکته مهمی که در موقع بادام رویی باید مراعات شود شناسایی درختان بادام تلخ و شیرین می باشد که محصول آنها باید جداگانه برداشت شود.
کشاورزان در قدیم برای این کار روش خاصی داشتند به این صورت که یک دانه از بادام درخت را شکسته و مغز آن را می خوردند و از این طریق از تلخ یا شیرین بودن آن مطلع می شدند. برخی از کشاورزان خبره، درختان بادام تلخ و شیرین را علامت گذاری می کردند و یا از روی علائمی آنها را می شناختند. معمولا می گفتند که شکوفه بادام تلخ زودتر از بادام شیرین باز می شود و پوست بادام آن هم صاف است. در کل شناسایی این دو درخت در بادامستان ها کار آسانی نبود و بهترین راه خوردن مغز بادام بود.

در برداشت بادام تلخ خیلی باید دقت می شد که کلیه بادام های زیر درخت یا روی درخت جمع آوری می شد چرا که اگر یک دانه بادام تلخ روی زمین می ماند و کشاورز روزی این بادام را می دید و بر می داشت در اینجا دیگر از تلخی و شیرینی آن اطلاع نداشت و ممکن بود همین یک بادام روزی مشکل ساز شود چون کشاورز آن را داخل بادام های شیرین می ریخت و در موقع فروش بادام ممکن بود که همین بادام به دست خریدار برسد و با تست کردن آن زحمات کشاورز به هدر رود و ارزش محصول پایین بیاید. بنابراین باید نهایت دقت را در مورد برداشت این دو محصول خصوصا بادام تلخ اعمال نمود تا مشکلی پیش نیاید. به مثال ساده زیر توجه کنید:
همه ما آجیل های نراق را که یکی از ترکیبات آن مغز بادام است خورده ایم و بارها شده که مزه بادام تلخ را در دهان خود احساس کرده ایم.

این بادام های تلخ را عمدا کسی داخل بادام های شیرین نریخته بلکه همان بادامی است که هنگام روفتن و جمع کردن از دید پنهان شده و بعد ها پیدا شده و داخل بادام های شیرین رفته است. بنابراین باید در کار بادام رویی دقت کامل صورت گرفته تا مشکل پیش نیاید.
مرحله بعد از برداشت پوست گرفتن و به اصطلاح قوز‌(غوز) کردن بادام است. برای این کار پوست سبز و خارجی بادام را با سنگ یا دست جدا می کنند و بادام پوست گرفته یا قوز شده را آفتاب روی سطح صاف پهن می کنند تا خوب خشک شود و هر از گاهی این بادام ها را به هم می زنند تا بادام ها یکنواخت خشک شوند.

از علایم خشک شدن بادام این است که چند عدد آن را داخل مشت دست کرده و تکان می دهیم. اگر صدای مغز را داخل بادام شنیدیم به این معنی است که بادام ما خشک شده است. در پایان آنها را داخل گونی ریخته و درب آن را می بندیم و داخل انبار، پستو و یا دولاب که فاقد رطوبت باشد تا زمان فروش نگهداری می کنیم. اگر بادام کاملا خشک نشود مغز داخل آن سیاه شده و فاقد استفاده می گردد.


انواع بادام:

ا-بادام شیرین:
مغز این بادام شیرین است و مصرف خوراکی دارد و یکی از مغزهای آجیل های مغزدار می باشد. در مصارف پزشکی هم کاربرد دارد که مربوط به این بحث نیست.

بادام تلخ:
مغز آن تلخ است که طی فرایندی آن را شیرین می کنند. شیرین شده تلخه بادام تلخ و زردآلو تنده نام دارد که یکی از سوغات با ارزش نراق و یکی از مواد اولیه ساخت جوزغند می باشد و به  عنوان آجیل در همه خانه های نراق یافت می شود. در مصارف پزشکی هم مغز بادام تلخ مورد استفاده قرار می گیرد.

۳-بادام کاغذی:
بر خلاف بادام تلخ و شیرین که پوست چوبی سخت و شکننده دارند پوست این بادام خیلی نازک است به طوری که با دست و دندان شکسته می شود. این بادام برای مصرف آجیل کاربرد دارد. در شهر نراق بانوان این بادام را شور و در ماهی تابه بو می دهند و به عنوان آجیل استفاده می کنند.

۴-بادام دو بَلُوو
تعداد این بادام ها کم است. شکل آن طوری است که دو بادام کامل هستند که از قسمت منتها الیه به هم چسبیده و به یک بادام دوتایی تبدیل شده اند. بادام دوبَلو جنبه تزیینی دارد .در قدیم یک نخ به آن می بستند و به همراه چند مهره ریز سفالی لعابی آبی شکل با یک سنجاق قفلی به لباس نوزادان می آویختند .از این مهره ها که اسم مخصوصی دارد زن های کهنسال هم همیشه به عنوان گردن بند زیر گلو آویزان می کردند.

۵-بادام دو قلو:
برخی از بادام های درشت داخل آنها دو مغز وجود داشت که به آن بادام دوقلو می می گویند. بادام های کوچک و تک مغز را بادام یک قلو می گویند.
در قدیم برخی از تجار نراق بادام های خریداری شده را می شکستند و مغز آن را به بهای بالاتر می فروختند. شب ها در نراق مردان و زنان تا پاسی از شب در خانه این تاجران جمع می شدند و شروع به شکستن بادام می کردند و مبلغی هم به عنوان دستمزد به آنها پرداخت می شد.

توضیح: لازم به توضیح است که بادام دارای دو پوسته می باشد . پوسته خارجی و سبز رنگ را"پوسته بادام" می می گویند که مصرف خوراک دام ها خصوصا بُزَنَه می باشد و پوست داخلی و چوبی را که شکننده می باشد " توله بادام " نام دارد که فاقد استفاده بوده و آن را دور می ریزند. در قدیم آنها را می سوزاندند و از آتش آن برای مصرف کرسی استفاده می کردند.

سایت سلحشوران شهر نراق از محقق ؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ نراق جناب آقای مرتضی علی آقایی اهل شهر نراق از بابت تهیه این نوشته سپاسگزاری می نماید .