آشنایی با برخی از واژه های راجی کشاورزی و کاربرد آنها در شهر تاریخی نراق(2)

برخی از واژه های معروف نراق که مربوط به کار کشاورزی است معنی و مفهوم خاصی دارد. این گویش ها از قدیم در بین کشاورزان نراق مرسوم بوده و اثر آن هنوز هم در نسل امروزی  مشاهده می شود که در ادامه به گزیده ای از آنها اشاره می شود :

بنَه
بُنه از نظر لغوی به معنی وسایل ، اسباب سفر، مال و دارایی واثاثیه منزل است ولی از نظر گویش محلی واژه ای است که در قدیم در شهر نراق مختص مُغلبول ها (بوجارها) بود و به آن " گورِ بابا " می گفتند .
از واژه بُنَه چنین می توان استنباط کرد که منظور آنها " تَه بُنَه " باشد یعنی آن محصولی که تَهٔ خرمن می ماند که در پایان بوجاری خرمن، مُغلبول با غربال پاک می کند و ناخالصی ها را از دانه گندم و جو جدا می سازد ومتعلق به خودش می باشد .

معمولا در گویش نراقی بُنه همراه پیشوند های " بار"  و " تَه " می آید مانند : " باروبُنه " و  " تَه بُنه " که دارای دو معنی متفاوت هستند . در قدیم دامداران نراق هر زمان که به مناطق ییلاقی می رفتند بار و بُنَه خود را هم می بردند یعنی با خانواده می رفتند تا دسترسی به گوسفندان، تولید و فرآوری شیر و تولید فراورده های آن راحت تر باشد و در حال حاضر هم عشایر کشور به هر منطقه ای که کوچ می کنند بار و بنه و خانواده خویش را هم با خود می برند. عین همین کار در شهر نراق هم انجام می شده و مزرعه هایی مانند : احمد آباد، پودنا، مزرعه آقا، طالبه واکثر مناطق ییلاقی نراق بُنَه گاه (محل سکونت) دامداران بوده است.
واما در مورد بُنه که مخصوص بُوجارهای نراق بود شاید منظور آنها "ت َه بُنه " باشد که در ادامه اشاره کوتاه به آن می شود:

معمولا در موقع دِرو کردن محصول گندم و جو در نراق ، کشاورزان بافه های گندم و جو را خرمن می کردند. هر کشاورز برای خود مُغلبول خاصی داشت و این مُغلبول ها از اول کار ،خرمن های خود را مشخص می کردند وعلامت خاص می گذاشتند تا خرمن هر بوجار مشخص باشد.یکی از این علامت ها، هم زدن خرمن توسط مُغلبول بود به این صورت که روزی که کشاورز محصول خود را بر می داشت ، روز بعد مُغلبول با یک چوب دو شاخه حدود ۲ متر که به آن به گویش محلی " دولُو" می گفتند خرمن مربوطه را به هم می زد تا به صورت دایره باز شود .بدین صورت هم کار خرمن کوبی برای کشاورز راحت تر بود و هم رطوبت احتمالی بافه ها گرفته می شد.البته این کار فقط مخصوص خرمن جو بود ولی خرمن گندم نیاز به هم زدن نداشت چون بافه ها به سبک خاص چیده می شوند.

پس از چند روز کشاورز خرمن را با خرمنکوب سنتی که به آن ‌" چون " می گفتند می کوبید ومخلوط کاه و دانه را روی هم انباشته می کرد. سپس بوجار ها برای پاک کردن یا بوجاری آن دست به کار می شدند. کار پاک کردن خرمن توسط باد انجام می گرفت.مُغلبول مخلوط کاه ودانه را با یک چنگک چوبی که به آن یاشِن می گفتند  به هوا پرتاب می کردند و به اصطلاح باد می دادند و بدین صورت دانه از کاه جدا می شد. سپس کاه را به یک طرف می زدند و گندم یا جو را با غربیل های کوچک  که دارای سوراخ های مخصوص بود سَرَند می کردند یا می بیختند.خوشه های نکوبیده شده را هم که به آن کوزِل می گفتند با چوب مخصوص کوزل کوبی می کوبیدند و با غربال بزرگ دانه های آن را جدا می کردند و بدین صورت خرمن پاک می شد .

در پایان تَه بُنه خرمن می ماند که مُغلبول با جاروی مخصوص جارو می زد و با شاگردک (تخته مخصوص) آن را داخل غربال می ریخت.این مخلوط شامل خاک و دانه بود و چون پاک کردن آن زحمت زیاد می برد ، دان پاک شده به عنوان بنه یا گور بابا به مُغلبول می رسید و این یک عرف شناخته شده در بین مُغلبول ها بود واز این تَه بُنه کشاورز سهمی نداشت وهر چه که بود به عنوان گوربابا به مُغلبول تعلق داشت.
شایان ذکر است که گوربابا به عنوان دستمزد مغلبول محسوب نمی شد بلکه حق الزحمه آن هم از گندم یا جو تولید شده بر اساس عرف تحویل مُغلبول می گردید .

منبع:
 1-salahshorannaragh.blog.ir
2-اطلاعات شخصی نگارنده

سایت سلحشوران شهر نراق از محقق ؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ نراق جناب آقای مرتضی علی آقایی اهل شهر نراق از بابت تهیه این نوشته سپاسگزاری می نماید .