آشنایی با واژه " نا " در شهر تاریخی نراق

 نا چیست ؟
واژه نا (Na)یک گویش نراقی است و به معنی نوعی آخور متحرک می باشد که در قدیم از لاستیک مستعمل ، فلز ، چوب و حلبی ساخته می شد و برای تغذیه گوسفند در زمستان مورد استفاده قرار می گرفت و در حال حاضر هم در برخی دامداری های نراق مورد استفاده قرار می گیرد.

دنیای اطراف ما پر از اشیا ٕ کهنه و مستعمل و فرسوده است که می توانیم آنها را دور بیاندازیم و یا با کمی خلاقیت  بازیابی کرده و اشیا کاربردی و فوق العاده ای بسازیم.
یکی از این اشیا ٕ لاستیک مستعمل ماشین است که در قدیم در شهر نراق برای کشاورزان و دامداران وپینه دوزها( گیوه دوز) کاربرد داشت.
دامداران برای ساخت نوعی آخور  که در گویش نراقی به آن" نا " می گویند از لاستیک های مستعمل ماشین های سنگین و نیمه سنگین استفاده می کردند به این صورت که لاستیک را از یک قسمت می بریدند و سپس باز می کردند و برای جلوگیری از انطاف پذیری در زیر آن یک چوب یا تخته محکم قرار می دادند و با میخ لاستیک را به آن کوبیدند تا به صورت یک ناودان مستطیل شکل در آید.

سپس آن را روی زمین یا روی دو پایه مخصوص قرار می دادند و داخل آن را کاه وجو و یونجه برای تغذیه گوسفندان می ریختند. به این آخور مصنوعی" نا " می گویند . شاید به این علت که شبیه ناودان بود.البته در ساخت اینگونه آخورها از چوب، فلز، حلبی نیز استفاده می شد که به صرفه ترین آنها لاستیک ماشین بود چون به رایگان در دسترس بود.
این نوع آخورها قابل حمل ونقل وجابجایی بودند و به راحتی می شد از آنها به عنوان آخور یا آبشخور(آب خوری) گوسفند استفاده کرد.

قدیم در شهر نراق گوسفنداری ها مانند امروز دارای آغل و بهاربند نبودند بلکه دامداران از کَنده یا زاغه هایی که در زیر زمین کنده(حفر) می کردند استفاده می نمودند.نمونه این کَنده ها در نراق زیاد است وعموما دارای مالکیت خاص یا عام هستند و در زمستان مورد استفاده دامداران قرار می گرفتند.
و چون در این کَنده ها آخور برای تغذیه وجود نداشت دامداران مجبور بودند که دام های خود را در خارج از کَنده با آخورهای مصنوعی مانند" نا " تغذیه نمایند.

در فصل تابستان معمولا دام های داشتی در چراگاه ها و مراتع چرا می کردند و دام های پرواری را داخل دشت می چراندند  وشب ها هم آنها را داخل حصار یا کُلَهٔ سنگی(اتاق سنگی بدون سقف) نگهداری می کردند .سقف این کُله ها هم از چوب و شاخ و برگ درختان،حلبی ،لاستیک های مستعمل می پوشاندند تا گوسفندان از خطر در امان باشند. هنوز هم آثار این کُلَه های سنگی در مزارع نراق دیده می شود.

تغذیه دستی گوسفندان معمولا در زمستان و نگهداری آنها در کَنده انجام می گرفت. ولی حتما قبل از فرا رسیدن زمستان باید این کَنده ضدعفونی می شد و چون در آن زمان سم و سمپاشی رایج نبود دامداران از بوته های خشک بیابان مانند : گون،ک ُلُو، جاز و سایر بوته های خشک را جمع آوری می کردند و داخل کنده می گذاشتند وآتش می زدند، در اثر حرارت آتش کنه ها حشرات و جانوران موذی از بین می رفتند و کنده کاملا ضد عفونی برای زمستان گذرانی گوسفندان می شد.

لازم به ذکر است که هر کنده دارای دو میله چاه بود که جهت تهویه هوای داخل استفاده می شد وهمین سوراخ های تهویه باعث می شد که حرارت ناشی از آتش بوته ها به تمام نقاط کنده سرایت کند و باعث تهویه هوای داخل گردد.

در زمستان به علت سرد بودن هوا و خشک بودن صحرا گوسفندان را قبل از غروب آفتاب تغدیه می کردند و بعد انها را به داخل کنده هدایت می کردند. گله دارهای عمده که تعداد گوسفندان آنها زیاد بود مشکلی برای تغذیه نداشتند و در بیرون کنده یا داخل حصار آخورهای طبیعی بزرگ با سنگ و گل می ساختند وعلوفه داخل آن می ریختند و گوسفندان به راحتی تغذیه می شدند. ولی در گله هایی که گوسفندان چکنه(یا متفرقه) وجود داشت حتما می بایست از نای لاستیکی ، چوبی یا فلزی استفاده می کردند ، چون تعداد گوسفندان آنها کم بود.

آنها در خارج از کنده و در جاهای مختلف این ناها را مستقر می گردند و در موقع تغذیه هر گوسفندی به تغذیه گاه خود می رفت در مرحله اول این کار تا حدودی مشکل بود وگوسفندان را باید از گله جدا می کردند ولی به زودی با محل تغذیه جدید آشنا می شدند وروزهای بعد خودشان به راحتی به آن محل می رفتند و تغذیه می شدند.
از مصارف دیگر لاستیک های مستعمل برای ساخت پرچین دور باغ ، دور برگاه گوسفندان به عنوان فنس استفاده می شد و برای ساخت پلکان در جاهای ناهموار مورد استفاده قرار می گرفت و از همه جالب تر برای ساخت( نَگیردونی) چوپان ها از آن استفاده می کردند.

نگیردونی یک چاله مستطیل شکل برای گوسفندان نابردار است یعنی گوسفندی که برای شیر دادن به بچه اش خودداری می کند. برای این کار چوپان، گوسفند یا بز نابردار را بچه اش داخل چاله می کرد و چون چاله به اندازه قد گوسفند بود ،گوسفند نمی توانست به راحتی داخل چاله بچرخد یا بگردد در نتیجه در مقابل فرزندش تسلیم می شد و او را می پذیرفت و به او شیر می داد. روی این چاله را هم یک لاستیک مستعمل می انداختند تا گوسفند نتواند بیرون بیاید .

از کاربرد دیگر این لاستیک ها برای ساخت تخت گیوه استفاده می شد. در زمان قدیم پاها مانند امروز سایز مشخصی نداشت و پینه دوزها(گیوه دوز) برای دوخت گیوه پای شخص را روی قسمت داخلی لاستیک های ماشین های سبک که مخصوص این کار بود می گذاشتند و دور آن را خط می کشیدند و تخت گیوه را به این صورت از لاستیک با کارد تیز مخصوص می بریدند و رویه گیوه با چرم های مخصوص دور تخت رابه آن می دوختند .به همین علت بود که قیمت تمام شده گیوه ارزان تمام می شد.چون گیوه دوز برای تخت گیوه پولی پرداخت نکرده بود.

سایت سلحشوران شهر نراق از پژوهشگر و نویسنده توانا جناب آقای مرتضی علی آقایی از بابت تهیه این تحقیق سپاسگزار می باشد .