نگاهی به صورت پاگیره های قدیمی شهر تاریخی نراق و برخی اقلام موجود در آن

 هر چه به زمان عقب بر می گردیم به اسناد و نوشته های قدیمی برمی خوریم ومی بینیم که در زمان های دور مردم کهن شهر نراق چه زندگی ساده و ارزشمندی داشته اند.

حتی به صورت پاگیره های قدیمی با قدمت بالا ۵۰ سال که ابتدایی ترین وسایل زندگی نوعروسان در آن به چشم می خورد ، وسایلی که حتی شنیدن نام آنها هم برای نسل امروزی تازگی دارد. این وسایل اگرچه امروزه کارایی سابق را ندارند ولی به عنوان اَنتیک زینت بخش دکورهای منازل ما شده اند تا بیشتر به سبک زندگی مردم نراق در قدیم پی ببریم.

از آنجاییکه برخی از این وسایل برای نسل امروزی ناشناخته است و شاید نام آنها را کم و بیش شنیده باشند به ذکر نام چند مورد از آنها و نحوه کاربرد آنها که از لابه لای اسناد قدیمی بدست آمده است با ذکر گویش نام محلی آن اشاره کوتاه می گردد :

 

1-چارشَب:چارشب (چاچَب) به معنی چادرشب می باشد که در قدیم عمدتا از جنس قدک بود و برای بستن لحاف و تشک استفاده می کردند و آن را به دیوار اتاق تکیه داده و به عنوان پشتی استفاده می کردند.برای پهن کردن روی لحاف کرسی،روی فرش و... از کاربردهای دیگر چادرشب بود.

2-سفرهِ نان: بر خلاف سفره های امروزی که همه سفره ها از جنس مشمع و نایلون هستند سفره های قدیم از جنس قَدَک در ابعاد مختلف بود.سفره های نخی گل دار هم وجود داشت که در حاشیه های آنها این بیت شعر به چشم می خورد:
شکر نعمت نعمتت افزون کند          کفر نعمت از کَفَت بیرون کند

3-دستمالِ صحرا و دستمال٘ دست: دستمال صحرا هم شبیه سفره نان و بزرگتر از آن بود برای بردن نان و سایر مایحتاج ضروری به صحرا یا مزرعه  استفاده می شد. بَسّنَه هایی که بانوان سخت کوش نراق روی سر قرار داده و به صحرا یا هرجای دیگر می بردند نمونه ای از دستمال صحرا بود. دستمال٘ دست هم معمولا قرمز و سبز ابریشمی بود و مردان میانسال یا کهنسال در جیب قبا یا کت می گذاشتند و برای بهداشت فردی استفاده می کردند.این دستمال ها هنوز هم موجود می باشند.

4-چارقَت: که همان چارقَد یا روسری سفید مرمر یا قلاب بافی شده است که در قدیم سرپوش زنان و دختران بود و با یک سنجاق قفلی و دو یا چند عدد مهره چشم زیر گلو می بستند.امروزه کلیپس جایگزین سنجاق قفلی شده است.

5-رَختِ حمام: رخت حمام قدیم (بُقچه حمام) سه تیکه بود.سوزنی ،دستمالِ حوله و زیر انداز که در موقع استحمام از آن استفاده می کردند.

6-چای دان: چای دان های قدیم به شکل مکعب مستطیل شیشه ای از جنس فیروزه آبی با درپوش فلزی و یا چینی با در پوش چینی بود که برای نگهداری چای خشک استفاده می‌ شد.

7-آیینه: آیینه های قدیم به شکل مربع یا مستطیل  با قاب چوبی و روکش فلزی نقره ای بدون پایه بود که یکی از اقلام جهیزیه نوعروسان بود که آن را داخل طاقچهِ اتاق می گذاشتند و در طرفین آن گلدان یا وسایل دیگر قرار می دادند. از این نوع آیینه ها هنوز هم در خانه های قدیمی شهر نراق دیده می شود که قدمتی نزدیک به ۱۰۰ سال دارند.

8-جام : در گویش نراقی جام به کاسه های گرد دایره شکل پهن با لبه کوتاه گفته می شود. ولی در اینجا‌ منظوراز جام، جام حنای عروس است که دو تیکه بود که شامل جام پهن و سینی مسی بود. لگن حمام  ومَشوَرَه (مشبره) یا تاس حمام  که استوانه ای شکل دسته دار از جنس مس بود نیز ازوسایل مخصوص استحمام به شمار می رفت.

9-تاقار و بَسُّو:از تاقار یا تاقاره برای تهیه خمیر نان، نگهداری جِلت (خیک ماست) و... واز بَسُّو برای نگهداری رب ، پنیرو...استفاده می شد.

10-قلبول آرد بیز: همان اَلَک آرد بیز امروزی است که دارای توری خیلی ریز است و برای بیختن(الک کردن)آرد برای تهیه خمیر استفاده می کردند.

11-مِجری:صندوقچه های چوبی با روکش فلزی و چفت وبس بود که در تاقچه اتاق می گذاشتند و برای نگهداری اسناد، پول،طلاجات و چیزهای گرانقیمت استفاده می شد.

12-مقبره:مقبره(مغبره) شبیه مجری کوچک با روکش مخمل بود که به عنوان جعبه وسایل بهداشتی و آرایشی نوعروسان استفاده می شد.

13-یَخدان:صندوق چوبی مستطیل شکل پایه دار با روکش فلزی ساده و گل دار وچفت و بس که برای نگهداری البسه ومواد غذایی خشک و...استفاده می شد.کمدهای امروزی جایگزین یخدان های قدیمی شده اند.

14-زیر کوزه ای: در قدیم برای نگهداری و خنک کردن آب از کوزه با حجم های مختلف استفاده می کردند.این کوزه ها یک زیر کوزه ای سفالی به شکل بشقاب داشتند که کوزه آب را داخل آن قرار داده و یا به دیوار تکیه می دادند تا آب آن خنک شود.

15-کَش مالی: همان کشک مالی است که تاقاره کوچک دهان گشاد تقریبا شبیه گلدان از جنس سفال که داخل آن لعاب کاری شده بود.در قدیم کشک خشک را که دانه ای بود داخل آن با آب خیس می کردند وسپس با دست آن را به بدنه داخلی که ناصاف و دندانه دار بود می کشیدند(می مالیدند) وعصاره گرفته شده از کشک را کالجوش درست می کردند.

16-لَنپا:همان چراغ لَمپا یا گردسوز امروزی است که برای روشنایی از آن استفاده می کردند. همچنین برای طبخ غذا هم از حرارت این چراغ استفاده می شد.بدین صورت که یک سه پایه فلزی بلند که تقریبا استوانه ای بود روی چراغ قرار می دادند و دیزی آبگوشت یا غذاهای دیگر را روی آن می گذاشتند تا با حرارت چراغ پخته شود.البته یک نوع چراغ های کوچک هم شبیه لمپا وجود داشت که به آن "چراغ خواب عروس"می گفتند.

17-شانه قیچی:از ابزار های بافت قالی بود .چون نراق در حرفه قالی بافی پیشینه طولانی دارد این ابزارها را به عنوان جهیزیه به نوعروسان می دادند.

18-آجیل خوری: آجیل خوری دارای پایه گرد کوچک از جنس شیشه واستیل بود که برای ریختن آجیل ،نقل و...ازآن استفاده می کردند. در مراسم عقدکنان در شهرنراق داخل آنها  مقداری نُقل های ریز معروف به (نقل گشنیزی) می ریختند و به هر میهمان می دادند.

19-سفره قند: سفره قند از جنس پارچه ساتین آستردار دایره ای شکل بود که لبه های آن چین دار بود و نخ مخصوصی از وسط این چین ها رد شده بود.داخل آن را قند می ریختند و با قیچی یا قند شکن خرد می کردند. در موقع بستن آن دو سر نخ را می کشیدند وسفره قند به شکل کیسه کاملا جمع می شد و نخ را به دور آن می بستند.در موقع باز کردن ،مجددا نخ را کاملا شل می کردند و سفره روی زمین پهن می شد و مجددا قند خرد می کردند و یا از قند خرد کرده آن داخل قندان می ریختند.

20-قوری پوش: قدیمی های نراق به خوبی به یاد دارند که موقعی که سماور زغالی جوش می آمد چای را در قوری چینی دم می کردند و سر سماور می گذاشتند و یک پارچه کوچک از جنس ترمه یا گلدار دیگر روی قوری می انداختند که بخار آن بیرون نرود و چای زودتر دم بکشد به این پارچه قوری پوش می گفتند و چقدر ارزشمند بود که در سیاههِ عروس هم ذکر می کردند .

21-قلیان: شاید تعجب کنید که قلیان در جهیزیه نوعروسان چه نقشی داشته است؟
جواب این است که اولا در قدیم در اکثر خانه ها مردها و زن ها از قلیان استفاده می کردند. ثانیا موقعی که به خواستگاری دختر می رفتند خانواده داماد می گفتند :عروس  خانم قلیان را چاق کنه و بیاره.
اگر عروس از عهده این کار به خوبی بر می آمد او را تایید می کردند . اگر امروز می گویند:عروس خانم چای بیار،قدیم می گفتند عروس خانم، قلیان را چاق کن بیار یا سره را آتش بذار بیار. به همین خاطر قلیان هم در صورت پا گیره ثبت می شد.

22-سبد و تُوجَه: سبد وتُوجَه از ترکه های مخصوص درختان بید و ارغوان در سایزهای مختلف بافته می شوند با این تفاوت که تُوجه دایره ای شکل بدون لبه یا لبه خیلی کم و سبد لبه دار و نسبتا بلند است.در قدیم از تُوجه ها برای آبکش کردن برنج، ساختن برگه الگ و زرد آلو و تهیه جوزغند استفاده می کردند ولی سبد برای ریختن خامه قالی وانواع کارها کاربرد داشت.

23-سماور، طشتک، زغالدان و زیر دستی: در قدیم اکثر سماورها زغالی بود .هر سماور دارای یک طشتک زرد برنجی بود که سماور را داخل آن می گذاشتند که خاکستر آن روی فرش نریزد.همچنین برای زود جوش آمدن، یک بوق (بوق سماور)که استوانه ای شکل دارای ارتفاع متفاوت با توجه به حجم سماور با یک دسته چوبی در دهانه تنوره سماور می گذاشتند تا زغال ها راحت تر بسوزد و آب زود تر جوش بیاید. زیر دستی یک دیس خیلی کوچک زرد رنگ استوانه ای بود که بیشتر جنبه تشریفاتی داشت بدین صورت که در مراسمات مختلف استکان چای را در داخل آن می گذاشتند و چند حبه قند هم کنار آن قرار داده و بدین صورت از بزرگان مجلس پذیرایی می نمودند.
در کنار هر سماور هم یک ظرف استوانه ای دسته دار و دَردار فلزی به نام ذاغالدان(زغال دان) وجود داشت که زغال در آن می ریختند و موقعی که زغال سماور تمام می شد با اَمبُر(انبر)کوچکی که داخل آن بود زغال را مجدد داخل سماور می ریختند. به سینی استکان نعلبکی هم قَوَه سینی می گفتند.

24-دیزو: دیزو یا دیزی یکی از ظروف های طبخ غذا مخصوصا آبگوشت در قدیم بود. جنس دیزی معمولا از سفال، سنگ، مس و روحی بود که بیشتر از جنس روحی آن برای طبخ آبگوشت استفاده می کردند و معمولا با حرارت چراغ لَمپا،سه فتیله و حرارت آتش چاله کرسی آبگوشت را می پختند که غذای خوشمزه ای بود.

25-آفتابه مسی: در قدیم کلیه ظروف آشپز خانه نوعروسان از جنس مس بود و آفتابه مسی هم شامل حال آنها می شد.

   

                       فاطمه علی آقایی                         عشرت علی آقایی                     مریم علی آقایی

لازم می دانم اینجانب مرتضی علی آقایی نراقی در رابطه با این تحقیق و نوشته از زحمات ارزشمند سرکار خانم عشرت علی آقایی ، فاطمه علی آقایی وهمچنین خانم مریم علی آقایی فرزند شهید غلامعباس علی آقایی در رابطه با تهیه وسایل و تجربیات ارزنده شان صمیمانه تشکر و سپاسگزاری نمایم.

سایت سلحشوران شهر نراق از مطالب ارزشمند  جناب آقای مرتضی علی آقایی فرزند علی اکبر نویسنده ، محقق و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر تاریخی نراق قدردانی می نماید .