نگاهی به رازهای درختان کهنسال و تنومند در شهر تاریخی نراق

به طور حتم بیشتر ما درختان کهنسال را در شهر تاریخی نراق دیدیم مانند : درخت  گردو،چنار،بِنو(زبان گنجشک)،بِز(نارون)، تاق(زالزالک)و...

ولی هیچگاه از خود نپرسیدیم که علل چرایی این درختان چیست وچرا به این سن وسال وقدمت رسیدند.

درختان در باورهای اسطوره ای ایرانیان همواره جنبه تقدس داشته ومورد احترام بوده اند.حضور درختان کهن در کنار مساجد دلیلی بر اثبات این ادعاست.همین مسئله باعث شده داستان اسطوره ای در ذهن مردم شکل بگیرد تا روح معنویات را با درخت پیوند بزند.

یکی از این درختان درخت چنار در حسینیّه مسجد پایین(امام حسن) در کنار حمام،حسینیه ومسجد که مجموعا جُنگ محله را تشکیل می دهد قرار دارد . البته حمام اوایل انقلاب تخریب و به موزه مردم شناسی تبدیل گردید.

درختان چنار در شهر تاریخی نراق از اهمیت وسابقه تاریخی زیادی برخوردارند.چنار محله میان که جنب آب انبار حاج محمد مهدی ومسجد جامع وحمام حاج جعفر قرار داشت نماد قدمت و پیشینه بناهای تاریخی محله بود که قبل از انقلاب به علت خشک شدن و آفت در داخل تنه و همچنین طرح تعریض پیرامون مسجد از بین رفت.
این چنار، قدیمی ترین درخت در نراق بود که قدمتی بالای ۵۰۰ سال داشت وآنقدر قطور بود که کُّلِ کوچه را اشغال کرده بود به طوری که داخل تنهِ آن را به صورت یک سکو ساخته بودند و در آنجا شمع روشن می کردند و حتی مدتی داخل آن قصابی بود .

چنار فقط اسم یک درخت نیست .این درخت آن قدر با زندگی مردم عجین شده است که بعضی ها نام محل زندگی شان را چنار گذاشته اند مثلا همین نام محله (پاچنار قاضی نراق) واقع در حدود ۱۰۰ متری قسمت جنوبی آب انبار حاج عبدالباقی از نام " چنار" مشتق شده است.
معمولا در زمان قدیم‌ درخت چنار در کنار مساجد ، حمام ها وامام زاده ها کاشته می شد ومردم نسبت به آن باورهای زیبا داشتند و کنار آن شمع روشن می کردند و حاجت طلب می کردند .

 چنار مسجد امام حسن مجتبی(ع) که قبل از ساختن مسجد  کاشته شده دارای قدمتی نزدیک به ۵۰۰ سال دارد خود نشان دهنده پیشینه بناهای تاریخی اطراف آن است. قسمتی از بدنه این درخت در اثر کم آبی خشک شد و از بین رفت .درخت چنار مانند برخی درختان مثل  توت به کم آبی مقاوم‌ نیست  ومعمولا باید در جاهای پر آب یا حاشیه جوی های آب یا نزدیک به آن کاشته شود .در بیشتر شهرها درختانی مانند چنار، توت و گردو جنبه وقف دارند‌ وعواید حاصل از آنها صرف امور خیریه وعام المنفعه می گردد.

کاشت درخت چنار در کنار اماکن مذهبی یک رسم قدیمی در بین مسلمانان است و وجودش در اماکن فوق ،نشان دهنده قدمت وقدیمی بودن آن مکان است.
در تاریخ ایران باستان نیز اشاراتی به چنار رفته است که تقدس آن را بیشتر می کند.در ایران قدیم ،چنار مظهر غنا و باروری و سر سبزی طبیعت  وموجب برکت ونعمت خدایان  بوده است.

درخت توت
درختان توت هم مانند چنار در میان عامه مردم از جمله مردم نراق از اهمیت بر خوردار بوده و دارای احترام است .  درخت و میوه توت در اندیشه ایرانیان‌ از گذشته های دور تا امروز در زمره اموال همگانی قلمداد می شوند.

در شهر تاریخی نراق چندین اصله درخت توت کهنسال قرار دارد که اغلب در مسیر جوی آب دشت پایین که از محل چِکچِکه شروع و پس از عبور از محلات مختلف نراق از جمله محله شتران، دنیاران، شاطری ها ومحله پایین (پشت صوف) واقع در میدان عصارخان ودر نهایت بعد از عبور از باغچه شاه کرم وارد اراضی دشت پایین می شود.
به عنوان مثال می توان به درخت توت محله شاطری ها،منزل آقا ضیاءموسوی، علی اکبر علی آقایی و منزل سیف الله اکبری جنب کارگاه گلابگیری اشاره کرد که کهنسال ترین آنها درخت توت محله پشت صوف (sof) ومیدان عصارخان نراق است که قدمتی بالغ بر ۸۰۰ سال دارد.

اگر چه این درختان اغلب در منازل کاشته شده اند ولی مالکیت خاص ندارند وکسانی هم که این درختان را کاشته اند هدفشان نذر و وقف عموم بوده است.همچنین در سایر محلات و مزارع نراق وبه طور کلی هر کجا که درخت توت وجود داشته متعلق به عموم است.حتی از زمان قدیم تا کنون ،مردم نراق بر این باورند که حتی بریدن درخت توت جایز نیست واگر هم بر فرض هم بریده شود و یا در اثر بلاهای طبیعی  شکسته و از بین برود نه تنها چوب آن را استفاده نمی کنند بلکه آنها را می فروشند و پول آن را صرف کارهای خیریه و یا سایر نذورات و یا سازه های چوبی مانند تعمیر نخل ها ،درب مساجد و ... می نمایند .

این از نمونه کارهای خیری است که از سالهای دور در نراق رایج هست. قبل از انقلاب وهمچنین قبل از شهر سازی نراق چند اصله درخت  توت نزدیک بقعه ‌شاه سلیمان روبروی شهرداری که زمانی قبرستان متروکه بود کاشته بودند که از طریق جوی آب آبیاری می شد واین جوی آب تا باغ ملی ،محل فعلی گلخانه شهرداری شهر ادامه داشت. مردم از میوه آن استفاده می کردند که به دلیل قرار گرفتن در حریم خیابان‌ و تغییر بافت شهر از بین رفتند.میوه درخت توت هم در اندیشه ایرانیان از گذشته های دور تا کنون در زمره اموال همگانی قلمداد می شوند.

درخت گردو
مردم شهر نراق از قدیم تا کنون برای درخت گردو هم ارزش واهمیت قائل بودند به طوری که این درخت را وقف بر حمام و یا سایر اماکن مذهبی می کردند.
قدیمی ترین سندی که از وقف درخت گردو در نراق حکایت دارد سند شماره ۲۱۱ از سایت سلحشوران شهر نراق مربوط به ۱۷۵ سال پیش است که به  وقف ‌یک اصله درخت گردو به حمام حاج جعفر اشاره شده که فرد خیّری آن را وقف حمام کرده تا میوه آن همه ساله برداشت و فروخته شود وعواید حاصل از آن هم نذر حمام گردد. تولیت این درخت هم با فرد وقف کننده و نسل های بعد از او بوده است .

سایر درختان تنومند و کهنسال نراق که در خارج از شهر و در مزارع ، سرِ قنات ها و یا در کنار جوی های آب وچشمه های مخصوص قرار دارند مورد استفاده زارعان، گردشگران و دامداران نراق و نیز محل مناسبی برای برگزاری آیین های مخصوص شهر تاریخی نراق  مانند میش شویی،پشم چینی ،آیین کلاقوچ و... در فصول مختلف سال قرار می گیرند و واقف و مالک را از جان و دل دعا می کنند. هر گونه بهره برداری از این درختان نیز عمدتا توسط مالکان صرف کارهای عام المنفعه می گردد.
ختم کلام را‌ با دو بیت شعر از ملک الشعرای بهار در مورد ارزش واهمیت درخت کاری به پایان می بریم که فرمودند:

مردِ دهقان به شاه کسری گفت
مردم از کاشتن زیان نبرند

دگران کاشتند و ما خوردیم
ما بکاریم و دیگران‌بخورند

منابع:
سایت سلحشوران شهر نراق
1-salahshorannaragh.blog.ir
2-اطلاعات شخصی نگارنده

 

سایت سلحشوران شهر نراق ، از محقق ، نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر نراق استاد مرتضی علی آقایی بابت تهیه مطلب در خصوص درختان کهنسال نراق سپاس گزار می باشد .