چراغ گِردسوز چراغی منحصر به فرد در شهر تاریخی نراق
چراغ گرد سوز آخرین نسل از چراغ های نفتی بعد از چراغ لَمپا که به گویش نراقی لَنپا خطاب می شد و چراغ زنبوری (توری) می باشد .
برخلاف چراغ های مشابه خود کاربرد های زیادی داشت.در شهر نراق اکثرا چراغ لَمپا را همان چراغ گرد سوز می دانند در صورتی که این طور نیست.این دو چراغ از نظر ظاهری تقریبا مشابه هم هستند ولی فرق آنها در داشتن فتیله های متفاوت می باشد.
در چراغ لَمپا فتیله نخی بود مانند فتیله چراغ بادی (فانوس) و به صورت شمع و تک شعله می سوزد . برای حفاظت در برابر باد یک لوله شیشه (بوق)روی آن می گذارند تا خاموش نشود.
این چراغ فقط نور دارد و حرارت چندانی ندارد.ولی در چراغ گردسوز همان طور که از نامش پیداست فتیله آن گرد و شبیه فتیله چراغ والور منتهی کوچک تر است و به صورت گرد می سوزد و همزمان نور و حرارت کافی ایجاد می کند که علاوه بر روشنایی از حرارت آن هم می توان برای خوراک پزی استفاده کرد.
قدیم در اکثر خانه های نراق از این نوع چراغ وجود داشت و مادربزرگ ها برای پخت آبگوشت از حرارت آن استفاده می کردند چون هم کم مصرف وهم مقرون به صرفه بود. برای این کار از نوعی سه پایه فلزی بلند منحصر به فرد استفاده می کردند که روی چراغ گردسوز قرار می گرفت و در قسمت بالای آن یک محفظه دایره ای شکل وجود داشت که دیزی آبگوشت را روی آن قرار می دادند تا غذا پخته شود.
در این حالت همزمان این چراغ دو کار انجام می داد اول تولید نور برای روشنایی اطاق و دوم ایجاد حرارت برای پخت غذا. در صورتی که چراغ لمپا چنین کارایی را نداشت و فقط از نور آنها استفاده می شد. البته این چراغ ها از چراغ های خوراک پزی جدا بودند و فقط برای تولید نور از آنها استفاده می شد و فقط چراغ گردسوز به علت ساختار منحصر به فردش می توانست مورد استفاده آشپزی قرار بگیرد و کار مادربزرگ ها را راحت کند.
مادر بزرگ ها اُلبَر(نخود و لوبیا) و گوشت و محتویات آبگوشت را داخل دیزی می ریختند و بالای سه پایه چراغ قرار می دادند تا با خیال راحت و حرارت مطلوب چراغ پخته شود. با اختراع گاز و برق اگر چه این چراغ کارایی خود را از دست داد ولی به علت ساختار و نوع کارش محبوب خانواده ها گردید به طوری که می توان در اکثر خانه ها آن را پیدا نمود.
امروزه چراغ گردسوز در دکوراسیون داخلی سنتی جایگاه ویژه ای پیدا کرده به نحوی که می توان آن را از اِلمان های خاطره انگیز دوران قدیم دانست.
در شهر نراق در خانه تمام مادربزرگ ها می توان این چراغ را داخل طاقچه و در کنار آیینه و قرآن پیدا کرد. چراغ گردسوز و قرآن نماد راه و درستی، چراغ گردسوز کنار آینه، غلبه بر تاریکی و راهگشا بودن و راهنمای مسیر بودن است که کنار زلال ، یکرنگ و شفاف بودن آیینه معنای عمیقی پیدا می کند. در کنار سفره های هفت سین و شب یلدا جایگاه ویژه ای دارد.
در کل چراغ گردسوز در دکوراسیون سنتی خانه های نراق جایگاه ویژه ای پیدا کرده و انسان را به یاد دوره گرد های قدیم می اندازد که با چرخ های دستی داخل کوچه ها داد می زدند تا با فروش نفت سبب روشن شدن خانه ها و دلهای عزیزانی شوند که کنار هم دور کرسی نشسته و گوش به قصه های پر مفهوم مادر بزرگ سپرده اند و از گرمای هم نشینی هم لذت می برند.
از استاد مرتضی علی آقایی ، محقق ، نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر نراق از بابت این نوشته سپاس گزاری می شود .
