نامه از یک نراقی ساکن همدان به فضل الله نراقی معاون التجار در بناب استان آذربایجان شرقی بیش از یک قرن قبل - سند شماره 565

شـرفیاب خدمت جناب مستـطاب عمدةالاعاظم والتجـــــّار
آقا فضل الله معـاون التجـــــّار نـــــراقے(فضل الله نراقی فرزند محمد جواد) دام عزّه  شرف شود
فـــــدایت شم
بعد از ابلاغ سلام و ارادت مخلصانه عریضه میدارد که در چندین یوم قبل از طرف ساوجـبلاغ کیف پاکت همراه سیصد و سی و شش عریضه مفصل به عرض رساندم و از آنجاییکه از یکماه و نیم قبل الی چند یوم قبل از هیچ طرفی نه تلگراف و نه چاپار به همـدان نبود و السّاعه هم به هیچ طرفی نه پسـت میرود و نه تلگراف،مگر خط تبـریز از طرف قزوین و تهـران تلگراف و پست است ولے وقت مخصوص ندارد و به مرگ شما تمام کار تجـّار و کسبه معوّق و خیلے سخت شده کار،و از دو ماه قبل الی اکنون از نـــــراق،کاشان، قـــم، نائیـن و خراسـان هیچ اطلاعے ندارد .
و در خصوص آمدن حقیـر شرح آنرا بخواهم عرض کنم غیر ممکن، ولےهمینقدر عرض کنم عمر دوباره است و بحمدالله در دوم ج ا(جمادےالاول)سالم وارد شدم و آقاعلیـمحمد عمـو همراه بود و کِیف(چگونگی)کُشتن رحمت الله هم که شنیده اید و سایر جلودارها همگی سالم مراجعت کردن. و از یوم ورود حقیـر الی حال عبور مُکّاری به هیچ طرفی ممکن نشده و در مانده ام فکری که به چه نوع بروم و حالیه را تمام اطراف سبزه زار است و برف زار عبور نیست و همه روزه در جواب سوال هستم و از سبزه ها ها آنچه فاسد میشود می فروشند با گاری(چرخ) و این روزها... بادام زار آوردن احتمال این طرف بملاحظه بسته شدن راهها بادام و سبزه که هردو یک حال دارند...و...هم در تمام شهر و اطراف نیست.مگر کرمانشاهـان و آنهم راه نیست که بیاورند ، جلو گرفته و از طرف ... قـم،کاشـان،اصفهـان هم عبور نیست و سبزه زار است.

حمل نقل به خارجـه نیست و از خود ج ا(جمادےالاول)الی کنون از ساوجـبلاغ خبری ندارم ولے ...۲۶ الی غیره بحمدالله همگی سلامت بوده اند و دوتا قافله نفرستاده اند،خبر آمد که ۳۴ بار مال ابراهیم چاپار و شیـخ رستم را در دورباش(دورباش روستایی از توابع شهرستان تکاب استان آذربایجان غربی) که یک فرسخی تیکان تپه(منطقه ای از شهرستان تکاب) است پیش خان برده و حقیر هم ۱۱بار همراه آنها داشتم و خیلےخیلے خُلقم تنگ است! و حال یکماه است که دیگر قافله ام نیامده و نرفته و ممکن نیست آمد و شد، ولے در...و راه آنجا هیچ...نیست و در خصوص توتون به شما عرض شد ۹ عدل را آقا سیـد محسـن فروخته وعده ۶ماه، شاید بخواهی نـزول کنے میشود ولے حقیر ملاحظه میکنم که بی فایده است چرا که خریدن اجناس غیرممکن و سرکار مرقوم فرموده بودید هرچه صلاح بدانم خرید نموده بفرستم.
اولاً وعده شش ماه فروخته ثانیاً نزول نمودن آسان،ولے خرید،فرستادن غیر ممکن.ولے عرض شد اگر بخواهید نزول شود وجه را جهت خرید شما نمود،بفرستد آقا سیـد محسـن دوکلمه مرقوم دارید که نزول کند و فلان و فلان هرچه لازم باشد خریده و جهت شما بفرستد و اگر هم بخواهد در ساوجـبلاغ وجه را به رسید برات یکصد و پنجاه تومان بدهد به اخوے آقاهــدایت الله بحـواله آقا سیـد محـسن وجه را از آن دریافت کنید و کاغذ بنویسید به آقا سیـد محسـن و حاج محمد حسن...و آن توتون سرکار شما را داداش فروخته اند وجـه آن موجود.نوشت که آقامحمـد صـادق آنجـا به شما بدهد و در خصوص فرش عرض شد گرفته و در بالاحجـره مانده و صلاح نیست فرستادن آن به هیچ طرفی،حالیه ولے هر وقت امن شد سفارش میدهم که بفروشند و در خصوص وضع حالات آنجا البته میشود...
و حقیر از هیچ طرفے کاغذ ندارم و بازار قنـد و چائے رواج،مال سقف پارچه کم است و خریدار هم نیست.توتون به سرحدّ کســادی که اسم از آن برده نمیشود.چرا که راه به جایی نیست.قند....چائے....گنـــــدم....جو....
باری،سرکار کاغذ به ساوجبلاغ بنویسید و این مظنّه جات را هم بنوسید و از قول حقیـر خدمت رئیـس و نورچشمے عبدالله و دامادش سلام برسانید. جنـاب حاجـےعمـو و آقامحمــد و داداشـم و آقاعـلےمحمـد و آقامحمــد حسـن سلام برسانید. زیاده ســـــلامتے وجود مبارک. و از حالات آقا نعمـت الله بخواهید....آمیـــــرزا احمـد داده و به...رفته و در دمـــــه مشغول است و آقاعبـــــاس هم در هـمدان. شرح را به عرض رسانیدم همراه سواد البته صورت آن...که به شما دادم حال آنرا بنویسید که حقـــیر یک صورت از روی آن بدهم به آن.چون اجلاس کرده جهت خطـــــر و خیـــلے حرفها زد. وصول 14 جمادی الاول 1334(برابر با 28 اسفند 1294)

از جناب آقای حمیدرضا  سلطانی شایان فرزند اکبر از بابت تایپ نامه به فضل الله نراقی مربوط به 108 سال قبل قدردان هستیم .

از استاد گرانقدر آقای حاج سید مجتبی غفاری فرزند سید محمود از بابت بازخوانی نامه متعلق به بیش از یک قرن پیش سپاس گزار می باشیم .