دَرهای تخته ای نمادی از فرهنگ معماری ایرانی در مغازه های بازار شهر تاریخی

 دَرهای تخته ای نوعی درب منحصر به فرد در بازار شمس السلطنه شهر نراق بودند که از چند قطعه تخته  چوبی ضخیم‌ در ابعاد مختلف به طول حدود ۲ متر و عرض حدود ۲۰ سانتیمتر و قطر تقریبی ۵ سانتی متر ساخته شده بودند. زمانی که چند قطعه از آنها داخل یک چهارچوب مخصوص پهلوی هم قرار می گرفت یک نام واحد به نام " درب تخته ای" پیدا می کردند.

از این نوع درب ها معمولا در مغازه های صنوف مختلف راسته بازار مسقف شمس السلطنه و فضای غیر مسقف بازار، از سمت شرق تا محدوده حمام حاج لطفعلی و از غرب تا میدان اصلی نراق به چشم می خورد و نمادی از فرهنگ معماری ایرانی بود.

چرا درب تخته ای؟
علت اینکه از این تخته ها به عنوان در استفاده می کردند این بود که مغازه های بازار از سطح زمین حدود یک متر بالاتر بودند و از طرفی چون بازار محل رفت و آمد عمومی وسایل نقلیه ، مُکّاری ها و چهارپایان بود نصب هرگونه درب دیگر به علت عرض کم بازار غیر ممکن بود چون مانع رفت و آمد می شد و از طرفی درب های چوبی هم قابلیت انعطاف پذیری نداشتند که بتوان آنها را با ورودی مغازه فرم داد.چون عرض بازار محدود بود باید درب هایی را انتخاب می کردند که کمترین فضا را اشغال کند.

درب های تخته ای داخل شیار چهارچوب را اشغال می کرد و در هنگام خارج کردن هم فضای کمی را اشغال می نمود. فقط دو باب از مغازه ها به دلیل تردد افراد فاقد ارتفاع بود و آن قهوه خانه مرحوم نعمت الله اکبری و نانوایی سنگکی شاطر عبدالله نوروزی بود . مغازه های داخل کاروانسراها هم درب های اُروسی داشتند که هنوز هم موجود هستند.

ساختار درهای تخته ای
 درب های تخته ای بر خلاف درهای دو لنگه چوبی فضای کمی را اشغال می کردند و در موقع باز و بسته کردن مشکلی برای مغازه دار ایجاد نمی کرد . ساختار این دربها به گونه ای بود که چهار چوب آنها از طرف بالا و پایین شیاردار و یا ریلی بود و تخته های مربوطه را هم به سبک زیبایی طراحی کرده بودند.این تخته ها از یک طرف در شیار بالای چهار چوب قرار می گرفت و از طرف پایین از لبه خارجی چهار چوب که کمی کوتاهتر بود داخل شیار پایین قرار می گرفت و به صورت کشویی داخل شیار به‌ سمت چپ یا راست کشیده می شد و سایر تخته ها به همین صورت چینش می شدند.

 در پایان آخرین تخته را بعد از قرار گرفتن به جای خود به یکی از تخته بغل از سمت چپ یا راست چفت و بس به هم می بستند و با قفل های پیچی قدیم که چلنگرها می ساختند آن را قفل می کردند. البته برخی از این درها با کلوندونِ روی کاری که در زیر آنها چفت و بس قرار می گرفت قفل می شد. کلیدهای این قفل ها که معمولا چوبی یا فلزی بودند مختص قفل خودش بود و به قفل دیگر نمی خورد .

تعداد تخته های لازم برای این درب ها از 4 تا ۱۰ قطعه متغیر بود و کاسبان مغازه به راحتی از جای خود خارج و یا داخل(چینش)می کردند.
اکثر مغازه ها در شهر نراق و بازار بالاتر از سطح زمین قرار داشتند به طوری که مانند امروز کسی مجاز نبود به داخل مغازه برود. مشتری جلو درب مغازه می ایستاد و صاحب مغازه جنس خریداری شده را به او تحویل می داد . زیبایی این شکل هندسی و جاذبه های دیگر باعث شد چند فیلم سینمایی با همان بافت ساخته شود و قسمتی از فیلم در بازار نراق انجام گرفت که نمونه های آن گذر اکبر و حیدر بود .

بیشتر کاسبان بازار، در زمستان داخل مغازه از کرسی استفاده می کردند. متولدین دهه ۴۰ به خوبی به یاد دارند که صبح های سرد زمستان که به مدرسه می رفتند شاهد منقل های آتش در بازار بودند و دور آن جمع شده و خود را گرم می کردند.منقل آتش مرحوم ماشاءالله عضایی تاجر مومن و مردم دار معروف بود و زودتر از همه روشن می شد و مشتری بیشتری داشت.

تا قبل از طرح شهرسازی نراق، چون بازار در مسیر جاده اصلی قرار داشت و تمام رفت و آمد ها از این مسیر انجام می گرفت بنابراین  از رونق چشمگیری بر خوردار بود. با طرح توسعه شهری و جدا شدن بازار از خیابان اصلی ، فعالیت بازار مختل و از رونق افتاد و عدم توجه اداره اوقاف به آن باعث خرابی های زیاد در بافت داخلی و خارجی آن گردید که اخیرا پس از نیم قرن مورد توجه قرار گرفته است . با ثبت این آثار تاریخی در سازمان میراث فرهنگی کشور انتظار می رفت تا بافت آن دست نخورده باقی بماند که متاسفانه قضیه بر عکس شد تا جایی که طرح معماری داخلی آن هم به هم ریخت و مغازه ها بر اساس سازه های شهری بازسازی گردید و کف بازار در زمان شهردارها با هزینه مضاعف تغییر یافت .

در حال حاضر این گنجینه گرانبها و میراث ارزشمند فرهنگی شهر نراق به علت تغییرات در بافت داخلی و به عنوان یک میراث فرهنگی و جاذبه گردشگری از شکل بازار خارج شده است. هزینه های مصرفی هم در شرایط فعلی فقط برای استحکام اسکلت بنا می باشد .

یادآوری می گردد در حال حاضر فقط یک مغازه کوچک جنب مغازه شیخ محمد جعفری و پشت مسجد حاج شیخ عباس(قمر بنی هاشم) که درب آن با 4 تخته می باشد بیش از یک قرن در بالای بازار به یادگار مانده است .

سایت سلحشوران شهر نراق از محقق ، نویسنده و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر تاریخی نراق جناب استاد حاج مرتضی علی آقایی از بابت این نوشته قدردانی می نماید .