ارُسّی و گِرِه چینی نمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه های قدیمی شهر تاریخی نراق

نراق بخشی از شهرستان دلیجان در استان مرکزی همچنان به رسم قدیم در چند مکان از دربهای چوبی و ارسی استفاده می شود .

 اُرُسی چیست؟
ارسی گونه ای در چوبی و شبکه دار کشویی است که به جای گشتن روی پاشنه گرد، به صورت عمودی بالا و پایین رفته و باز و بسته می شود .این درها در قسمت بالا، دارای یک محفظه دو جداره هستند و موقعی که لنگه های ارسی بالا کشیده می شوند در میان جداره ها پنهان می شود تا منظره نامناسبی را به اتاق ندهد.
در قدیم چیزی به نام در کرکره ای وجود نداشت و همه درها از چوب ساخته می شد که ارسی نمونه ای آن بود و کار همان درهای کرکره ای امروزی را انجام می داد. بلندای ارسی از کف تا آسمانه(سقف) بود و عمدتا درگاه آن رو به حیاط باز می شدند و مستطیل شکل بودند.

بدنه ارسی با چوب به شیوه منبت کاری و مشبک(گره چینی) و نقش های متنوع هندسی ساخته می شود و سپس درون شبکه های چوبی شیشه های رنگی به رنگ های زرد، سبز، قرمز و آبی کار گذاشته می شود . ارسی ها معمولا از ۱ تا ۶ لنگه ساخته می شوند . در بنای مسجد جامع نراق پای پله ورودی از این نوع درها با شبکه های رنگی دیده می شود.
در اکثر خانه های قدیمی نراق ارسی های یک لنگه وجود دارد که یک نمونه آن در محله سفلی نراق در خانه قدیمی مرحوم سید جواد جوادی فرزند سید جعفر دیده می شود که درگاه آن رو به طرف بالکن و حیاط خانه است. درهای ارسی معمولا متحرک و مستطیل شکل و پنجره های آن ثابت  و به شکل مربع ،مستطیل ، دایره ای می باشند. پنجره ها معمولا بالای ورودی اتاق و یا در قسمت فوقانی دیوارهای بلند اتاق یا فضاهای دیگر خانه ها دیده می شوند.

اگر گذری به بافت تاریخی نراق داشته باشید این پنجره ها چه در خانه هایی که تخریب شدند و یا سالم ماندند قابل رویت هستند. برخی از آنها شیشه ندارند و به عنوان باد خور از آنها استفاده می شده و بعضی دیگر دارای شیشه های رنگی هستند که به عنوان نورگیر کاربرد داشتند.
هنر ارسی سازی پیوندی بین نازک کاری چوب ، شیشه بری، نجاری و طراحی است و صنعت نجاری هم هنگامی که با هنر طراحی و ظرایف نازک کاری تلفیق شود حاصل آن پدیده ای زیبا و جذاب است که ارسی یکی از این پدیده هاست.
متاسفانه این هنر ارزشمند با ورود آهن به کشور رو به نابودی گشته و گسترش پیشین خود را از دست داده است .

تاریخچه ارسی
در بعضی فرهنگ ها این هنر را وارداتی از روس می دانند که باید متذکر شد که این هنر در دوران صفویه در ایران رواج داشته در حالی که مراودات ایران و روسیه از دوره قاجار به بعد بوده است. بنابراین تاریخچه این هنر در ایران طبق آثار به جا مانده در شهرهای دارای بافت تاریخی از جمله شهر تاریخی نراق به دوره صفویه بر می گردد و در دوره قاجاریه هم تغییراتی در طرح های آن انجام شده است.

به طور کلی ارسی و گره چینی که یادگاری از زمان قدیم‌ است در اغلب نقاط کشور دیده می شود و نمایی منحصر به فرد و متفاوت برای خانه های قدیمی است.

در هنر ارسی سازی میخ و چسبی به کار نمی رود و تمام نقش و نگارهای ارسی به وسیله اتصالات ظریف چوب (کام و زبانه)به هم وصل می شوند. برای این کار ابتدا طرح اولیه با اطلاعاتی از هندسه و مثلثات روی کاغذ تهیه می شود و سپس با دقت و ظرافت چوب ها بریده می شود و شیشه ها با مهارت خاصی کنار هم چیده می شود و تمام اتصالات با فنون زیبای نجاری به هم وصل می شوند.
پنجره های ارسی می تواند دارای شیشه های رنگی کوچک یا بدون شیشه باشد. در خانه های قدیمی نراق هر دو نوع آن دیده می شود.در اتاق های تابستان نشین پنجره ها مشبک که بالای ورودی اتاق نصب می شوند عمدتا فاقد شیشه هستند و نقش باد خور را ایفا می کنند و در هوای گرم ، باد ملایم و مطبوع را با کوران هوا به داخل اتاق هدایت می کنند ولی در اتاق های زمستان نشین شیشه ها ساده و بی رنگ بودند و باعث تابش نور خورشید به داخل خانه می شوند.

در قدیم که مانند امروز در های چوبی چهار لنگه و صنعتی وجود نداشت از ارسی ها برای جدا کننده اتاق های بزرگ استفاده می کردند.این ارسی ها در بین دو تالار قرار می گرفتند تا در موقع لزوم درهای آنها باز شوند و یک فضای بزرگ برای اتاق ها ایجاد کنند .

کاربرد ارسی:
۱-نور فضای داخل خانه را تامین می کند
۲-دید و منظره بیرون را در اختیار افراد ساکن خانه قرار می دهد.
۳-از شدت نور آفتاب و گرمای آن می کاهد.
۴-مانع از دیدن افراد خارج از ساختمان به داخل خانه می شود
۵-دور کردن حشرات مزاحم ، شیشه های رنگی ارسی با ایجاد نورهای رنگارنگ باعث دور شدن و خارج شدن حشرات مزاحم از فضای بیرونی اتاق ها دارای پنجره های ارسی می شوند.
۶-ارسی باعث می شود نور خورشید به اندازه کافی وارد اتاق شود نه کمتر و نه بیشتر.
۷-ارسی باعث محدود کردن دید بیرون به داخل خانه و ایجاد محرمیت می شود.

ارسی سازی از هنرهایی است که به علت ورود درهای فلزی و چوبی صنعتی رو به فراموشی گذاشته و هنرمندان ارسی ساز حرفه خویش را از دست دادند و در صورت لزوم بیشتر به مرمت در و پنجره های قدیمی با گره چینی می پردازند .
در شهر تاریخی نراق که بافت تاریخی دارد و ساختمان های قدیمی آن مجهز به انواع درهای چوبی قدیمی مانند کوبه ای و حلقه ای ، تخته ای ، درب های بلند کاروانسراها و قلعه ها،سازه های بقاع متبرکه و از همه مهمتر درهای شبکه ای با گره چینی می باشد نشانه آن است که در این کهن شهر استاد کاران نجار حرفه ای وجود داشتند که این سازه های چوبی بدست توانمند آنها ساخته شده است .

با توجه به اینکه حدود دو قرن از پیشینه درهای ارسی و گره چینی در شهر نراق می گذرد هنوز نگذاشتند که این حرفه منسوخ شود و استادانی همچون حاج میرزا علی و حاج سلطانعلی قجری فرزندان غلامعلی و غلامرضا حمزه ای فرزند محمد علی و ... در این کار تبحر دارند .
اگر چه کارشان جنبه تولیدی ندارد ولی با کمال میل به مرمت و بازسازی پنجره های قدیمی و سایر سازه های چوبی نظیر نخل ها و سایر سازه های چوبی قدیمی اهتمام می ورزند که این خود باعث افتخار نراق است. حتی ساخت سازه های چوبی دکوری و تزیینی همراه با گره چینی در حال حاضر هم توسط آقای غلامرضا حمزه ای انجام می گیرد و به همشهریان و گردشگران فروخته می شود .

سایت سلحشوران شهر نراق ، از نویسنده ، محقق و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ شهر نراق استاد مرتضی علی آقایی بابت این نوشته سپاس گزار می باشد .