علامه
مولى احمد بن محمد مهدى نراقى، معروف به فاضل نراقى (م ۱۲۴۵ ق) است. وى در
چهاردهم جمادى الثانى، در عهد سلطنت کریم خان زند در سال ۱۱۸۵ قمری در خاندان
علم و فضیلت در نراق دیده به جهان گشود.
وى دورانی را در شهر
کاشان و در محضر پدر بزرگوارش حدود سالهاى ۱۱۹۰ تا ۱۲۰۵ در پانزده سال
اواخر عمر پدر بزرگوارش ـ به تحصیل دورههاى مقدمات، سطح و خارج گذراند و
عمده تحصیل وى در این ایام مىباشد. وى درباره پدرش غالبا عبارت (من الیه
فى جمیع العلوم استنادى) را بکار برده است.
معظم له از اجل علماى قرن سیزدهم هجرى است و چنانچه علامه خوانسارى در روضات گوید:
«نراقى دریایى مواج و بحرى عجاج بود، در فنون معموله استادى ماهر و در علوم متبوعه استوانه کامل؛ ادیبى سراینده و فقیهى برازنده...
نراقى نویسنده اى ماهر و مؤلفى ناصح بود که معراج السعاده او جهت خوشبختى مردمان و کشکول او به اسم خزائن مشهور است»
وى
داراى تألیفاتى چون: مستند الشیعه فى احکام الشریعه، عوائد الایام،
طاقدیس، عین الاصول، شرحى بر تجرید الاصول، معراج السعاده، اسرار الحج،
اجتماع امر و نهى، اساس الاحکام، سیف الامه، مناهج الاصول، مفتاح الاحکام،
خزائن و یک دیوان شعر فارسى است، از اشعار اوست:
تاراج کنى تا کى اى مغبچه ایمانها
کافر تو چه مىخواهى از جان مسلمانها
اى خضر مبارک پى بنماى به من راهى
سرگشته چنین تا کى مانم به بیابانها
دامن بکش از دستم اى بت که به امیدت
یکباره کشیدستم دست از همه دامنها
پروانه صفت گردم گرد سر هر شمعى
از روى تو چون روشن شد شمع شبستانها
از
همان ابتدا وى با استعداد قوى و همت عالى و ذهن توانایى که داشت به سرعت
مدارج علمى را طى نموده و خود شروع به تدریس معالم و مطول نمود.
علامه
حاج ملا احمد نراقى در حالیکه در سال ۱۲۰۵ به درجه اجتهاد نائل شده بود
همراه پدر بزرگوارش علامه حاج ملا محمد مهدی به عتبات عالیات مشرف و مراتب
عالى تحصیلات حوزوى را در آنجا مىگذراند.
در آنجا از محضر
بزرگانى همچون سید محمد مهدى بحرالعلوم (م ۱۲۱۲ق) سید على طباطبائى، صاحب
الریاض (م ۱۲۳۱ق)، سید مهدى شهرستانى (م ۱۲۱۶ق)، شیخ محمد جعفر نجفى (م
۱۲۲۸ ق)، استفادههاى وافرى برده و به تدریس، تحقیق و تألیف مىپردازد .
هنوز بیش از چهار سال از اقامت وى در نجف اشرف نمى گذشت که به خاطر وفات
پدر بزرگوارش در سال ۱۲۰۹ ق بناچار به به نراق و منطقه کاشان باز مى گردد و
به جاى پدرش مسؤلیت اداره حوزه علمیه، تدریس و خدمت به مردم آن سامان را
به عهده مىگیرد.
✅حوادث سیاسى و اجتماعى زمان وى
دو جنگ بزرگ بین روسیه و ایران در سالهاى ۱۲۲۲ و ۱۲۴۱ ق که منجر به دو عهدنامه گلستان و ترکمانچاى شد از حوادث زندگانى وى مىباشد.
نمایی از خانه تاریخی فاضلین نراقی
از
دیگر حوادث زندگى وى قتل محمد خان قاجار در سال ۱۲۱۲ق است فتحعلى شاه که
پس از او به حکومت رسید با توجه به ایمان دینى مردم و از باب مصلحت و براى
مشروعیت دادن به حکومتش به دنبال جلب نظر علما بود وى در هنگام جلوس بر تخت
سلطنت از شیخ جعفر نجفى معروف به کاشف الغطاء که از بزرگان فقها در زمان
او بود اجازه گرفت و سپس از مولى احمد که بزرگترین شخصیت علمى و مرجع
شیعیان ایران بود درخواست نمود که رساله عملیهاى را تألیف نماید تا به
دستورات آن عمل شود مولى احمد به دلیل تمایل شاه رساله وسیلة النجاة را در
دو مجلد نوشته به او هدیه نمود.
✅فرزندان
در مقدمه معراج
السعادة چاپ امیر کبیر، فرزندان مولى احمد را دو پسر ذکر نمودهاند به
نامهاى حاج ملا محمد معروف به حجت الاسلام و ملقب به خاتم المجتهدین که
داماد میرزاى قمى صاحب قوانین بوده است.
و پسر دیگر وى نصیرالدین
نام داشته که فردى فاضل و دانشمند و ادیب بوده و داراى تألیفات زیادى است.
اما در کتاب مشاهیر کاشان و تاریخ اجتماعى کاشان، تعداد فرزندان ملا احمد ۸
نفر ذکر شده که همگى پسر و از فضلا بوده اند و نامهاى آنان را حاج ملا
احمد، میرزا محمد نصیر، ملا محمد تقى، میرزا ابراهیم، حاج ملا محمد جواد،
ملاهاشم، ملا محمد على، میرزا نصرالله و مهمترین آنها را حاج ملا محمد و
حاج ملا محمد جواد ذکر نموده است.
اما آنچه در کتب تراجم دانشمندان و فقهاى شیعه ذکر شده ۴ پسر فاضل و دانشمند وى بدین شرح است:
ملا محمد
(۱۲۱۵ـ ۱۲۹۷ ق) معروف به عبدالصاحب، محمد نصیر (۱۲۱۹ـ ۱۲۷۳ق) ابوتراب
(۱۲۲۱ـ ۱۲۶۲)، محمد جواد (۱۲۲۲ـ ۱۲۷۸ق) که تفصیل آثار و تألیفات آنان خواهد
آمد.
✅اوصاف
در اغلب زندگی نامه‌ها و متونی که راجع به ملا احمد نوشته می‌شود، او به خاطر این موارد ستوده می‌شود:
✅• تحصیل علم و تالیفات
تالیفات علامه حاج ملا احمد نراقى
علامه
حاج ملا احمد نراقى هم در زمان خودش و هم پس از او مورد عنایت و مراجعه
علمابوده. مثلاً فقیه بزرگ شیعه سید کاظم یزدی نویسندهٔ «عروه» همیشه سه
کتاب مهم فقهی در نزدش عزیز و مورد مراجعه بوده که یکی از آنها مستند
مرحوم نراقی است.
• تقوا و تحصیل اخلاق وارسته
• هدایت و ارشاد
• نگهداری از طلاب و اداره زندگی آنها
✅تخصّص
علامه
حاج ملا احمد نراقى در زمینه‌های بسیار گوناگونی مهارت دارد. او یک مجتهد
شیعه، نویسنده و شاعر بود که در علوم اسلامی متخصّص بود. خصوصاً: فقه،
اصول، حدیث، رجال، معقول و منقول، و اخلاق. امّا با این حال در علوم مختلف
دیگری هم تبحّر داشت. از قبیل: ریاضی، نجوم، هندسه، فلسفه، ادیان شناسی،
ادبیات و شعر و بسیاری از علوم دیگر.
✅حکایت درویش و فاضل نراقی
حکایتی
از مرحوم فاضل نراقی در کتب تاریخی آمده است که: درویشی، نام ملا احمد
نراقی و تعریف کتاب معراج السعاده او را شنیده و به شدت مرید و شیفته وی
شده بود. به همین سبب روزی درویش به قصد زیارت ملا احمد نراقی وارد شهر
کاشان می‌شود و چون دستگاه ریاست، رفت و آمد و مراجعه مردم را به وی
میبیند، اندکی از ارادتش نسبت به او کاسته می‌شود. از سوی دیگر ملا احمد
نراقی هم در دیدارهایی که با درویش انجام می دهد متوجه این موضوع می گردد.
بعد
از چند روزی درویش میگوید که تصمیم دارد به کربلا برود. ملا احمد در جواب
میگوید: چه بهتر که من هم چنین قصدی داشتم. پس صبر کن تا با هم حرکت
کنیم. در این جا درویش میپرسد، چند روز باید صبر کنم تا شما آماده شوید؟
جواب میشنود: همین الان مهیا هستم. سپس با هم این سفر را آغاز می کنند.
وقتی
به چند فرسخی قم می رسند به خاطر رفع خستگی در کنار چشمه‌ای اتراق می کنند
در اینجا درویش میگوید: کشکول خود را در خانه شما جا گذاشتهام. نراقی
میفرماید: این که چیزی نیست وقتی از سفر بازگشتیم، آن را تحویل میگیری.
او قبول نمی‌کند و میگوید: من به این کشکول خیلی علاقهمندم. ملا احمد
سوال میکنم: آیا نمی توانی مدتی بدون کشکول باشی؟ او جواب می دهد: من
تبرزین خودم را می خواهم و آماده بازگشت به کاشان می‌شود.
در این
هنگام آن فقیه زاهد و پارسا می فرماید: "ای درویش! من به آن ریاست و مقام و
منزلتی که در کاشان دارم، اینقدر وابسته نیستم که تو به این کشکول خود
وابستهای؟!"
تا کنون ۳۴ اثر منتسب به او وجود دارد که فهرست برخی آنها در این قسمت آمده:
۱ـ الاطعمة و الاشربة
۲ـ اسرار الحج
۳ـ الرسالة العملیة
۴ـ الرسائل و المسائل
۵ـ حاشیه الروضة البهیة
۶ـ رسالة الرضاع
۷ـ رسالة فى منجزات المریض
از
شاگردان این عالم برجسته می توان به شیخ مرتضى انصارى و برادر دانشمندش
محمد مهدى بن محمد مهدى نراقى معروف به آقا بزرگ و... اشاره نمود.
✅جایگاه علمى علامه حاج ملا احمد نراقى
مولى
احمد نراقى در بین علماى قرون اخیر از جایگاه خاصى برخوردار است وى در
علوم مختلف اصول فقه، فقه، حدیث، رجال، درایة، ریاضیات، نجوم، حکمت، کلام،
اخلاق، ادبیات و شعر سرآمد علماى زمان خود بوده است.
هوش سرشار،
سهولت فراگیرى علوم متعدد، عمق تحقیق و وسعت تتبع و عنایات خاص الهى، او را
در طول تاریخ دانشمندان شیعه به عنوان فقیهى کم نظیر مطرح ساخته است.
وى از همان دوران جوانى مسئولیت مرجعیت و ریاست و زعامت دین و دنیاى مردم
کاشان و قسمت هاى وسیعى از ایران را برعهده داشت و کلمات معاصرین و علماى پس از وى شاهد بر این مطلب مىباشد .
✅ابتکارات و ابداعات
اگرچه در زمان وى فقهاى بزرگ و مشهورى وجود داشته اند اما شخصیت اجتماعى وى درکنار ابعاد دیگر، او را از دیگران ممتاز نموده است.
اشتغال
به امور اجتماعى و سیاسى و سعى وى در طرح مباحث جدید فقهى به گونهاى که
با مسائل مستحدثه هماهنگ باشد او را به فقیهى زمان شناس، مبتکر و مجدد که
حقایق زمان خود را بخوبى درک مىکرد تبدیل کرده بود نمونه هایى از درک
عمیق از حقایق و تحقیق فراگیر وى را در کتاب عوائد الایام مىتوان دید طرح
مبحث ولایت فقیه از نمونه هاى بارز این ابتکارات مىباشد وى بر خلاف اکثر
فقهاى قبل از خود به این بحث به صورت یک مسئله فرعى جزئى نگاه مىکردند و
آن را در امور حسبیه و صرف موارد زکاة و خمس منحصر مىدیدند، بین حکومت
اسلامى و مبحث ولایت فقیه جمع نموده و آن را به صورت مفصل و منسجم مطرح
نموده است.
✅وفات علامه حاج ملا احمد نراقى
این ستاره
فروزان آسمان فقه و فقاهت در ۲۳ ربیع الثانى سال ۱۲۴۵ ق در اثر بیمارى وبا
که نراق و کاشان و اطراف آن را فراگرفته بود در زادگاهش نراق چشم از جهان
فروبست بدن مطهر او از نراق به نجف اشرف منتقل و در جانب صحن مرتضوى و پشت
سر مبارک مولى الموحدین على بن ابى طالب (ع) و در کنار قبر پدر بزرگوارش
علامه حاج ملا محمد مهدی نراقی به خاک سپرده شد.
